Тошкент давлат иқтисодиёт университети

Дифференциация 
Иккинчи асосий стратегия – бу фирма томонидан тақдим этилаётган 
маҳсулот ёки хизматлар дифференциацияси стратегиясидир, яъни соҳа 
доирасида ушбу маҳсулот ёки хизмат ноёб деб қабул қилиниши мумкин 
бўлган ҳолат. Дифференциация турли ҳил шаклларда амалга оширилиши 
мумкин: дизайн ёки бренднинг мавқеига мувофиқ (Fieldcrest – сочиқ ва 
чойшаблар ишлаб чиқариш соҳаси, Mercedes – машинасозлик), технологияга 
мувофиқ (Hyster – авто юк ташиш мосламалари ишлаб чиқариш, Macintosh – 
стерео компонентлар соҳаси), функционал имкониятларига мувофиқ (Jenn-
Air – электр плиталар ишлаб чиқариш), истеъмолчиларга хизмат кўрсатишга 
мувофиқ (Crown Cork and Seal – метал идишлар ишлаб чиқариш), дилерлик 
тармоғига мувофиқ (Caterpillar Tractor – қурилиш техникаси) ва бошқа 
параметрлар. 
Идеал равишда фирма ўз фаолиятини бир нечта йўналишлар бўйича 
дифференциациялаши (ажратиши) мумкин. Масалан, Caterpillar Tractor 
компанияси нафақат ўзининг дилерлик тармоқлари ва эҳтиёт қисмлар 
таъминоти билан, балки маҳсулотининг сифати ва ишончлилиги билан ҳам 
ном қозонган. Бу жиҳат оғир қурилиш ускуналари ишлаб чиқарилиши жуда 
қимматга тушадиган соҳа учун жуда муҳим саналади. Таъкидлаш керакки, 
дифференциация стратегияси сарф-харажатларни эътибордан қочириш 
дегани эмас, бироқ ушбу ҳолатда сарф-харажатларга асосий стратегик мақсад 
сифатида қаралмайди. 
Дифференциация рақобат ўйинларидан ҳимоя қилади, чунки у брендга 
нисбатан истеъмолчиларда содиқлик туйғусини уйғотади ва унинг маҳсулот 
нархига нисбатан таъсирини пасайтиради. У ўз навбатида соф даромаднинг 
ўсишига олиб келади, шу билан бирга сарф-харажатларга оид муаммолар 
кескинлашувини пасайтиради. 
Натижада дифференциацияни амалга ошириб, истеъмолчилар ишончини 
қозонган корхона, рақибларига қараганда субститутларга нисбатан 
мустаҳкам ўринга эга бўлади. 

---

161 
Дифференциацияни амалга ошириш баъзи бир ҳолларда бозорда юқори 
ўринни эгаллашда тўсқинликларга учраши мумкин, чунки дифференциация 
тушунчаси кўпинча маҳсулотнинг экслюзивлигини тақозо этади, бу ҳолат 
бозорда юқори улушга эга бўлиш имконини сусайтиради. Бироқ, 
дифференциация кам сарф-харажатлиликнинг муқобил позициясини тақдим 
этади, зеро бундай вазиятга эришиш ўз навбатида зарурий харажатларни 
талаб этади. Бундай чора-тадбирларга мисол тариқасида катта ҳажмдаги 
тадқиқот ёки конструкторлик ишларни, юқори сифатли маҳсулотни ишлаб 
чиқариш ёки мижозлар билан интенсив равишда ишлаш жараёнларини 
кўрсатишимиз мумкин. 
Ҳатто соҳа маҳсулотлари истеъмолчилари бирон бир фирманинг 
афзалликларини тан олсалар-да, уларнинг ҳаммаси ҳам ушбу маҳсулотларни 
сотиб олишга қодир бўлмайдилар (баланд нарх-наво бўлиши бозор талаби 
бўлган тақдирда ҳам, мисол учун Caterpillar фирмаси маҳсулотлари). Бошқа 
жабҳаларда эса, дифференциация сарф-харажатларнинг паст даражаси билан 
бирмунча мос келиши мумкин ва маҳсулот нархларини белгилашга 
тўсқинлик қилмайди.