Toshkent davlat texnika universiteti "oliy matematika" kafedrasi
Download 1.05 Mb. Pdf ko'rish
|
1-tipik hisob 1-kurs sirtqilar uchun-20-21 (кузги семестр)
c) . 7 3 3 4 x ctg y x Berilgan funksiyaning hosilasini toping Yechish. . 7 sin 3 21 7 3 3 ln 4 21 ) 7 sin 1 ( 3 7 ) 4 ( 3 ln 3 ' 3 2 3 3 2 3 2 3 3 4 4 4 4 x x x ctg x x x ctg x y x x x x
2 ln 2 1 y x x y arctg оshkоrmаs funksiyaning xоsilаsini tоping.
y ni
x ning funksiyasi dеb x y
xоsilаni tоpаmiz. y x y x y y x y y x y x y y x y y y x y x y y x y y x y x y x y y x y y x x y x y x y y x x y arctg x x x x x x x x x x x x 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 ln 2 1 40
7-misol. 3 2 ) 3 ( x x y funksiyani to‟la tekshirib uning grafigi yasalsin. 1. Funksiya barcha R x lar uchun aniqlangan. 2. Funksiyaning uzilish nuqtalari mavjud emas, grafik Ox o‟qini x=-3 va x=0 nuqtalarda kesib, koordinata boshidan o‟tadi. 3. Funksiya juft ham, toq ham, davriy ham emas. 4. Hosilani hisoblaymiz: 3 2
3 ( 2 ) ( x x x x f . Hosila, x 1 =-2 da 0 ga teng va x 2 =-3 bilan x 3 =0 nuqtalarda mavjud emas. Ushbu nuqtalar, funksiyaning aniqlanish sohasini (-∞:-3), (-3;-2), (-2;0) va (0;+∞) kabi oraliqlarga ajratadi. Ulardan, (-∞:-3), (-3;-2) va (0;+∞) oraliqlarda 0 )
f bo‟lib, (-2;0) oraliqda esa, 0 )
f dir. Bundan ko‟rinmoqdaki, funksiya (-∞:-2) va (0;+∞) oraliqlarda o‟suvchi bo‟lib, (-2;0) oraliqda esa, kamayuvchidir. Shuningdek x 1 =-2 maksimum nuqtasi bo‟lib, 3 max 4
hamda x
minimum nuqtasidir va y min =y(0)=0; x 2 =-3 nuqtada funksiya ekstremumga ega emas. 5. Ikkinchi tartibli hosilani topamiz: 3 5 4 ) 3 ( 2 ) (
x x f
bu hosila argument x ning hech bir chekli qiymatida 0 ga teng bo‟la olmaydi. Shu sababli, ikkinchi tartibli hosila mavjud bo‟lmaydigan nuqtalargina ya‟ni, x 2 =-3 bilan x 3 burilish nuqtalarining absissalari bo‟lishi mumkin. Ushbu nuqtalar orqali, funksiyaning aniqlanish sohasini (-∞:-3), (-3;0) va (0;+∞) kabi bo‟laklarga ajratib, ularning har birida f(x) ning ishoralarini aniqlaymiz: (-∞:-3) oraliqda f"(x)>0 bo‟lganligi uchun u oraliqda egri chiziq botiq bo‟lib, (-3;0) bilan (0;+∞) oraliqlarda f"(x)<0 bo‟lganligidan, egri chiziq u oraliqlarda qavariqdir. x 2 =-3
nuqtaning atrofida f"(x) ning ishoralari turli xil bo‟lganligi uchun M(-3;0) nuqta, egri chiziqning burilish nuqtasidir. Ammo, x 3 =0 nuqta atrofida f"(x) ning ishorasi bir xil bo‟lganligi sababli, u burilish nuqtasi bo‟la olmaydi. 6. Qaralayotgan funksiya cheksiz uzilish nuqtalariga ega bo‟lmaganligi bois, vertikal asimptotalari yo‟q. Og‟ma asimptotalar mavjudligini tekshiramiz: , 1 3 1 lim ) 3 ( lim lim
3 3 2 x x x x x y k x x x
41
, 1 1 ) 3 1 ( ) 3 1 ( 3 lim
) 3 ( ) 3 ( 3 lim
) 3 ( ) 3 ( ) 3 ( lim ) 3 ( ) 3 ( ) 3 ( ) 3 ( ) 3 ( lim
) 3 ( lim ) ( lim 3 3 2 2 3 2 3 4 2 2 2 3 2 3 4 2 3 2 2 3 2 3 4 2 2 3 2 3 4 2 3 2 3 2
x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x kx y b x x x x x x
Demak, y=x+1 to‟g‟ri chiziq og‟ma asimptota bo‟lar ekan. 7. Funksiyaning grafigini chizishdan avval, grafik Ox o‟qini x 2 =-3 va x 3 =0 nuqtalarda qanday α burchak ostida kesib o‟tishligini aniqlash maqsadga muvofiqdir. Bu nuqtalarda u'=tgα=∞ ligi uchun 2
ga teng bo‟ladi. Agar x 3 =0 nuqta funksiyaning minimum nuqtasi bo‟lganligi sababli, funksiyaning grafigi bu nuqta atrofida Ox o‟qidan yuqorida joylashgan bo‟ladi, hamda x
=0
nuqta funksiya grafigining “qaytishi” nuqtasidir. 8. Tekshirishlar natijasiga ko‟ra, qaralayotgan funksiyaning grafigini yasaymiz.
3 4
-4 -3 -2 -1 0 1 x
3 16
8-misol. Quyidagi x x y 2 cos sin 2 funksiyaning ] 2
0 [ kesmadagi eng katta va eng kichik qiymatini toping. Yechish: Kritik nuqtalarni topamiz: ' 2cos
2sin 2 y x x . Agar 0 ' y bo‟lsa
, 0 cos sin 4 cos 2 x x x
0 ) sin
2 1 ( cos 2 x x ,agar
, 0 cos x bo‟lsa
, 2 2
x agar 2 1 sin
bo‟lsa
1 , 6 ) 1 ( .
42
Hamma topilgan kritik nuqtalardan faqat 2 , 6 x x nuqtalar berilgan ] 2
0 [ kesmaga tegishli bo‟ladi. Funksiyaning 2 ,
, 0 x x x nuqtalardagi qiymatini hisoblaymiz: , 1
0 ( y
5 , 1 2 1 1 3 cos 6 sin 2 ) 6 ( y ,
1 1 2 cos 2 sin 2 ) 2 ( y . Demak, funksiya ] 2 ; 0 [ kesmada eng katta qiymatini 6 x nuqtada, eng kichik qiymatini x=0 va 2
x nuqtada qabul qiladi: 5 ,
) 6 (
1
2 ( ) 0 (
y 43
1. Claudio Canuto, Anita Tabacco. Mathematical Analysis I, II. Springer-Verlag Italia, Milan 2015, 2010. 2. Soatov Yo.U Oliy matematika. T., O„qituvchi, 1995. 1- 3 qismlar. 3. Д.Писменный. «Конспект лекции по высшей математике», 1,2,3 часть. -M.: Айрис Пресс, 2008.
4. Ю.Ф. Сенчук. Математический анализ для инженеров. 1,2 часть-Харков: НТУ «ХПИ», 2003.-408 с. 5. Axmedov A.B., Shodmonov G., Esonov E.E., Abdukarimov A.A., SHamsiyev D.N. Oliy matematikadan individual topshririqlar. –Toshkent: O‟zbekiston ensiklopediyasi, 2014. 6. Xurramov SH. R. Oliy matematika.1,2-qism. – Toshkent: “Tafakkur” nashriyoti, 2018. 7. Xolmurodov E., Yusupov A.I., Aliqulov T.A. Oliy matematika. 1,2,3-qismlar. –Toshkent: “NEXT MEDIA GROUP”, 2017. 8. John James Stewart. Calculus.Seventh editions. Metric version. Brooks/Cole, Cengage Learning, 2012. 9. Y. Suhov, M. Kelbert. Probability and Statistics by Example. 2nd edition. United Kingdom. University printing house, Cambridge CB2 8BS, 2014. 10. В.Е.Шнейдер, А.И.Слуцкий, А.С. Шумов, Краткий курс высшей математики. -М.:, 1978., 1, 2-части. 11. П.Минорский. Сборник задач по высшей математике. ФИЗМАТЛИТ 2010й. 12. А.П.Рябушко и др. Сборник задач индивидуальный заданий по высшей математике. 1, 2-части. – Минск: высшая школа, 1991. Internet saytlari: 1. www. ziyonet.uz; 2. www. gaap.ru; 3. www. cip.com; 4. www. aicpa.ord; 5.
www.bilim.uz ;
Download 1.05 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling