Toshkent davlat yuridik universiteti mehnat huquqi kafedrasi

Xodimning huquqlari va majburiyatlari:
Xodimlar ishdan bo‘shatish sabablari to‘g‘risida xabardor bo‘lish, shuningdek, ishdan bo‘shatish to‘lovini olish huquqiga ega. Bundan tashqari, xodimlar ishdan bo‘shatishning haqiqiy va qonuniy bo‘lishini ta’minlash uchun muayyan tartib-qoidalarga rioya qilishlari kerak. Bunga ish beruvchiga xabar berish, chiqish suhbatida qatnashish va tugatish shartnomasini imzolash kiradi. Bundan tashqari, xodimlar amaldagi qonunlar va qoidalarga, shuningdek, mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan har qanday shartnoma majburiyatlariga rioya qilishlari shart. Tahlil shuni ko'rsatdiki, ish beruvchilar adolatli va oqilona ishdan bo‘shatish to‘lovini taqdim etish, shuningdek, xodimlarga muqobil ish topish uchun tegishli vaqtni ta‘minlash majburiyatiga ega.
Ish beruvchining huquqlari va majburiyatlari
Ish beruvchilar zarur qonuniy tartib-qoidalarga rioya qilgan holda, xodimlar soni qisqarishi munosabati bilan mehnat shartnomasini bekor qilish huquqiga ega. Ish beruvchi xodimni ishdan bo'shatish to'g'risida yozma ravishda xabardor qilishi va qaror ustidan shikoyat qilish imkoniyatini berishi kerak. Ish beruvchilar, shuningdek, xodimga ishdan bo'shatish to'g'risida tegishli xabar berilishini va har qanday ishdan bo'shatish qarori adolatli va oqilona ekanligini ta'minlashi kerak. Bundan tashqari, ish beruvchi xodimning shaxsiy hayotiga bo'lgan huquqlari hurmat qilinishini ta'minlashi kerak. Nihoyat, ish beruvchi yangi ish yoki martabaga muammosiz o'tishni ta'minlash uchun xodimga zarur yordam ko'rsatilishini ta'minlashi kerak.
Texnologiyadagi oʼzgarishlar, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishdagi oʼzgarishlar, ishlar hajmining qisqarganligi hamma vaqt xodimlar soni yoki ishning xususiyati oʼzgarishiga olib keladi deb aytib boʼlmaydi. Bunday vaqtda xodimlar soni, bajariladigan ishlarning xususiyati saqlanib qolishi ham ehtimoldan holi emas. Chunki bunday ehtimol tufayli faqat mehnatning sharti oʼzgarishi mumkin.
Sudlar xodimlar soni yoki ish xususiyati oʼzgarganligining haqiqiyligini aniqlayotganda ushbu asos boʼyicha mehnat shartnomasi bekor qilinishi texnologiyada, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishdagi oʼzgarishlar, ishlar hajmining qisqarishi bilan bogʼliq boʼlishi mumkinligiga eʼtibor qilishlari kerak. Koʼrsatilgan ushbu sabablar mavjud boʼlgandagina sud haqiqatda ham xodimlar soni yoki ishlar xususiyatining oʼzgarishi sodir boʼlgan deb topadi. Bunda shuni hisoga olish lozimki, agar faqat texnologiyadagi, mehnatni va ishlab chiqarishni tashkil etishdagi oʼzgarishlar, ish hajmining qisqarishi, obʼektiv sabablarga koʼra xodim tomonidan mehnat shartnomasida belgilangan avvalgi ishni davom ettirishga toʼsqinlik qilsagina, mehnat shartnomasini ushbu asos boʼyicha bekor qilinishi asosli deb topilishi mumkin. Аgar ushbu oʼzgarishlar xodimlar soni yoki bajariladigan ish xususiyatining oʼzgarishiga olib kelmasada, mehnat shartlarining ish tartibi, mehnatga haq toʼlash sistemasi, mehnat taʼtilining muddati, lavozimining nomi oʼzgarganligi va boshqalar) oʼzgarishiga olib kelsa, ish beruvchi Mehnat kodeksinisiga binoan tegishli tartibda xodimning roziligisiz qonunlarda belgilangan barcha kafolatlarni bergan holda mehnat shartlarini oʼzgartirishga haqli. Xodim yangi mehnat shartlari asosida ishni davom ettirishdan bosh tortgan hollarda, u bilan mehnat shartnomasi Mehnat kodeksi boʼyicha bekor qilinishi mumkin.
Shuni ham taʼkidlash lozimki, amaldagi qonunchilikka muvofiq, umuman ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etish bilan bogʼliq tadbirlarni amalga oshirish, shuningdek korxonaning tarkibini oʼzgartirish, shtatlarni tasdiqlash kabi masalalar korxona tomonidan koʼrib chiqiladi va hal qilinadi. Texnologiyadagi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishdagi oʼzgarishlar, xodimlar soni (shtati) yoki ish xususiyatining oʼzgarishiga olib kelgan ishlar hajmining qisqarishi munosabati bilan mehnat shartnomasi bekor qilinganda xodimlarning malakasi va mehnat unumdorligi eʼtiborga olinmogʼi lozim.


II BOB. Xodimlar soni qisqarishi munosabati bilan mehnat shartnomasini bekor qilinishi natijasida kelib chiqadigan muomolar va ularni bartaraf etish uchun ko‘rilishi lozim bo‘lgan chora-tadbirlar