Toshkent davlat yuridik universiteti mehnat huquqi kafedrasi

2.2 Xodimlar soni qisqarishi natijasida mehnat shartnomasi bekor bo‘lgan shaxslar huquqlarining kafolatlari.
Xodimlar soni qisqarishi natijasida mehnat shartnomasi bekor bo’lgan xodimlar o’zlariga boshqa ish topganlarida ular yangi ishga moslasholmayotgan bo‘lishlari yoki ishsiz yurishlari mumkin. Qonunchiligimizda bu haqda tegishli modda keltirilgan: Mehnat Kodeksi 102-moddasi oltinchi qismida ish beruvchi xodimlar soni qisqarishiga ko‘ra ilgari o‘zi bilan mehnat shartnomasi bekor qilingan xodimlarni, basharti xodim bilan tuzilgan mehnat shartnomasi bekor qilingan kundan e’tiboran olti oy ichida tashkilotda xodim ilgari egallagan o‘sha mutaxassislik va malaka bo‘yicha bo‘sh (vakant) ish o‘rinlari paydo bo‘lgan bo‘lsa, ishga qabul qilishi shart. Bu xodimlar uchun yana bir imkoniyat hisoblanadi. Ular olti oy davomida yangi ishga moslasholmayotgan yoki butunlay ishsiz yurgan holatlarda eski ish joylariga qaytishlari mumkin.
Xodimlar soni qisqarishi natijasida mehnat shartnomasi bekor bo’lgan shaxslar huquqlarining kafolatlari quyidagicha bo’ladi:
1. O’z vaqtida ogohlantirish: ish beruvchilar, mehnat shartnomasini bekor qilishdan oldin muvofiq ogohlantirish muddati mobaynida xodimlar bilan muloqotda bo’lishi lozim.
2. Bo’shatilish kafolati: xodimlar sonini qisqartish natijasida mehnat shartnomasini bekor qilganda xodimlar kafolat summasi to’lashi lozim bo’ladi. Bu mehnat tajribasi va lavozimga qarab amalga oshiriladi.
3. Ta’lim va qayta tayyorlash dasturlari: ish beruvchilar, mehnat shartnomasi bekor bo’lgan xodimlarga kasbiy texnikasini oshirish yoki yangi kasbiy toifalarga o’tkazilishga yordam berishi lozim.
4. Ish o’rinlari bilan yordam: ish beruvchilar, mehnat shartnomasi bekor bo’lgan xodimlarga yangi ish o’rinlarida e’lon qilish yoki ish berish bilan bog’liq ma’lumotlarni taqdim etishi lozim.
Har bir mamlakatda qonunchilik doirasining talablariga muvofiq, barcha alomatlar huquqiy talablarga, odatiy amaliyotga va ish beruvchining mehnat a’zoslariga tegishli bo’ladi⁷.
Xodimlar soni qisqarishi munosabati bilan mehnat shartnomasi bekor bo’lgan xodimlarning huquq va kafolatlari yuqorida sanab o’tilganlar kabi yani ish beruvchu bu qoidalarga qatiy rioya qilishi shart. Ish beruvchi xodimlar soni qisqarishi haqida barcha xodimlarga o’z vaqtida ogohlantirishi va
Ish beruvchilar kuchini qisqartirish sababli ishdan bo'shatish uchun shaxslarni tanlashda xodimlarni sha’ni va qadr-qimatini kamsitmasliklari kerak. Irqi, jinsi, millati, yoshi, nogironligi yoki ijtimoiy kelib chiqishi kabi xususiyatlariga qarab kamsitish qonun bilan taqiqlanadi. Ba’zi mamlakatlarda ish beruvchilar yangi ish imkoniyatlari bo'yicha ko'nikmalarga ega bo'lish uchun kuchning qisqarishi tufayli ishdan bo'shatilgan xodimlarga yordam berish uchun o'qitish yoki qayta tayyorlash dasturlarini taqdim etishlari shart. Shuni ta'kidlash kerakki, ishdan bo'shatilgan xodimlar uchun maxsus himoya va kafolatlar mamlakat, mintaqa yoki sohaga qarab farq qilishi mumkin.
Davlatlarning rivojlanish darajalari bir xil bo‘lmagani sababli ulardagi ishchi xodimlarga yaratib berilgan shart sharoitlar ham bir biridan katta farq qiladi. Bu jarayonlarni oldinroq boshidan kechirgan davlatlar xodimlari yangi ish bilan ta’minlashda ham yuqori ko‘rsatkichlarga erishgan.