Toshkent davlat yuridik universiteti mehnat huquqi kafedrasi

III BOB. Mehnat shartnomasini ish beruvchi tomonidan xodimlar soni qisqarishi munosabati bilan bekor qilinishi yuzasidan ilg‘or xorij tajribasi
3.1 Yevropa davlatlari mehnat qonunchiligida ish beruvchi tomonidan mehnat shartnomasini bekor qilish tartibi
Mehnat shartnomasini ish beruvchi tomonidan xodimlar soni qisqarishi munosabati bilan bekor qilinishi yuzasidan ilg’or xorij tajribasi quyidagi asoslara asoslangan:

• 
  Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish;
  
• 
  Xodimlarning qayta tayyorlash va yangi ish o’rinlariga moslashtirish:
  
• 
  Ijtimoiy yordam va moliyaviy kafolatlar;
  
• 
  Shaffoflik va ravon muloqotlar;
  
• 
  Ish haqida maslahatlashuvlar huquqiy hisobga olinishi va ishlab chiqarish narxining aniqlash.
  

Xodimlar soni qisqarishi orqali, tashkilotlar ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga qaratilgan, masalan, avtomatlashtirish, texnologik yangiliklar yordamida. Ish beruvchilar mehnat shartnomasini bekor qilgan xodimlarga yangi kasb-hunar o’rganish imkoniyatini berishi, qayta tayyorlash va yangi ish o’rinlariga moslashish uchun imkoniyatlarni yaratishi lozim. Xodimlarga muddat mobaynida ijtimoiy yordam va moliyaviy kafolatli bekor qilingan mehnat shartnomasidan foydalanish imkoniyatini taqdim etiladi. Ish beruvchilar, xodimlarga bekor qilish dasturini, bekor qilish tashkilotida bo’lishi lozim bo’lgan ish va past darajadagi xodimlarni qatnashdirishni ilg’or xalqaro tajribalar asosida tayinlash lozim. Ish haqida maslahatlashuvlar va ishlab chiqarish narxini aniqlash uchun, ish haqida maslahatlashuvlar, huquqiy hisobga olinishi va ishlab chiqarish narxlari haqidagi maslahatlar vaqti-vaqti bilan hisoblashni talab etadi.
Ilg’or xorij tajribalari, tarmoqlari asoslantirilgan tavsiyalarini qo’llash, o’zgaruvchan ish vaqtini texnikalashtirish yo’riqnomalarini qo’llash va xodimlar bilan doimiy aloqa qilish, xodimlar sonini qisqartish jarayonida mehnat shartnomalarini bekor qilishning muammolari va nizolari bilan bog’liq masalalarni bartaraf etishda qulay bo’ladi.
Xodimlar sonining qisqarishi munosabati bilan ish beruvchi tomonidan mehnat shartnomasini bekor qilish bo'yicha ilg'or xorijiy tajriba tashkilotlar ushbu jarayonni qanday samarali va adolatli boshqarishi mumkinligi haqida qimmatli tushunchalarni berishi mumkin. Ushbu tajribalar quyidagi jihatlarni o'z ichiga oladi:

• 
  Ishdan bo'shatishning aniq siyosatini ishlab chiqish.
  
• 
  Ixtiyoriy ravishda ishdan bo'shatish dasturlariga ustuvor ahamiyat berish.
  
• 
  Erta va shaffof aloqa.
  
• 
  Jabrlangan xodimlarni qo'llab-quvvatlash.
  
• 
  Xodimlar vakillari va kasaba uyushmalari bilan hamkorlik.
  
• 
  Mahalliy bandlik to'g'risidagi qonunlar va qoidalarga rioya etilishini ta'minlash.
  
• 
  Ishdan bo'shatishning potentsial ta'sirini doimiy baholash va yumshatish.
  

Tashkilotlarda ishdan bo'shatish bo'yicha aniq va shaffof siyosat bo'lishi kerak, shu jumladan xodimlarni ishdan bo'shatish uchun qanday tanlash, aloqa jarayonlari, ishdan bo'shatish nafaqasi va yangi ish topishni qo'llab-quvvatlash. Ushbu siyosat kamsitmaydigan mezonlarga asoslanishi va mahalliy mehnat qonunlariga muvofiq bo'lishi kerak. Ixtiyoriy ravishda ishdan bo'shatish dasturlarini taklif etish, bu xodimlarga ishdan bo'shatish nafaqasi yoki boshqa imtiyozlar evaziga tashkilotni ixtiyoriy ravishda tark etishga imkon beradi. Ushbu dasturlar majburiy ishdan bo'shatilishlarning oldini olishga va xodimlarning ruhiy holatiga salbiy ta'sirini kamaytirishga yordam beradi. Ish beruvchilar ishchi kuchini qisqartirish sabablari va tugatish uchun tanlov mezonlarini imkon qadar erta aytib berishlari kerak, bu jarayon davomida xodimlarni xabardor qilishlari kerak. Bu ishonchni mustahkamlashga va tushunmovchiliklarni kamaytirishga yordam beradi. Ishdan bo'shatilgan xodimlarga yangi ish joylarini topishda yordam beradigan va qayta tayyorlash yoki malakasini oshirishga yordam beradigan qo'shimcha xizmatlardan foydalanishni taklif etish, bu xodimlarga yangi ish sharoitlariga muammosiz o'tishga yordam beradi. Ishdan bo'shatishning adolatli va tegishli tartibini ta'minlash uchun kasaba uyushmalari yoki ishchi kengashlari kabi xodimlar vakillari bilan maslahat va muzokaralar olib boorish, bu rahbariyat va xodimlar o'rtasidagi ijobiy munosabatlarni saqlab qolishga yordam beradi. Tashkilot faoliyat yuritadigan yurisdiktsiyada ishdan bo'shatishni tartibga soluvchi maxsus bandlik qonunlari va qoidalaridan xabardor bo'lish, huquqiy nizolar va moliyaviy jazolardan qochish uchun barcha tugatish ushbu qonunlarga muvofiq amalga oshirilishini ta'minlash. Ishdan bo'shatishni minimallashtirish yoki oldini olish mumkinligini aniqlash uchun tashkilotning faoliyati va ishchi kuchi tarkibini muntazam ravishda baholash, bunga ish yuklarini qayta taqsimlash yoki xodimlarga yarim kunlik yoki moslashuvchan ish tartibiga o'tish imkoniyatini taklif qilish kabi alternativlarni o'rganish kiradi.
Ushbu ilg'or xorijiy tajribalarni qabul qilish orqali tashkilotlar ishchi kuchining qisqarishi sababli mehnat shartnomalarini bekor qilish uchun adolatli, samarali va qonuniy muvofiq jarayonni ta'minlashi mumkin. Bu mehnat nizolarini minimallashtirishga va ushbu qiyin jarayonda biznesning uzluksizligini saqlashga yordam beradi.
Ishchilar sonining qisqarishi tufayli ish beruvchilar tomonidan mehnat shartnomalarini bekor qilish dunyoning ko'plab mamlakatlarida keng tarqalgan amaliyotdir. Ushbu bekor qilishni tartibga soluvchi maxsus qonunlar va qoidalar ko'rib chiqilayotgan mamlakatga qarab sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Ilg'or xorijiy tajribalarga misollar keltiramiz: