Toshkent davlat yuridik universiteti

Yuridik shaxsning yoki fuqaroning o’z xodimi tomonidan yetkazilgan 

---

425 
zarar uchun javobgarligi. Ma’lumki, yuridik shaxs nomidan uning faoliyatini 
uning organlari, rahbarlari va xodimlari amalga oshiradilar. Odatda yuridik shaxs 
xodimining xizmat vazifasi bo’yicha bajargan ishi va uning natijalari yuridik 
shaxsga nisbatan huquq va majburiyatlar vujudga keltiradi. Shu munosabat bilan 
yuridik shaxs o’z xodim tomonidan uchinchi shaxslarga yetkazilgan zararni 
to’laydi. Aynan shu qoidani boshqa fuqaroning yollanma mehnatidan 
foydalanayotgan fuqaroga nisbatan ham tatbiq etish mumkin. Bozor munosabatlari 
sharoitida bir fuqaroning ikkinchi fuqaro yollanma mehnatidan foydalanishi odatiy 
hol sifatida qaraladi. Biroq, bunda ish bergan fuqaro ish beruvchi yuridik shaxslar 
kabi o’z xodimi yetkazgan zararlarni qoplash lozim. FKning 989-moddasiga 
muvofiq, yuridik shaxs yoxud fuqaro o’z xodimi mehnat (xizmat, lavozim) 
majburiyatlarini bajarib turgan vaqtida yetkazgan zararni qoplaydi. Masalan, 
avtoparkka tegishli avtobus haydovchisining ehtiyotsizligi tufayli, fuqaro A.ga 
tegishli devor shikastlanadi. Fuqaro A. yetkazilgan zararni undirish to’g’risida 
sudga murojaat qilsa, zararni qoplash majburiyati haydovchiga emas, avtopark 
zimmasiga tushadi.
Mazkur vaziyatda yuridik shaxs yoki yollanma mehnatdan foydalanayotgan 
fuqaroning javobgarligi birovlarning harakatlari va birovlarning aybi uchun emas, 
balki o’z aybi uchun belgilanadigan javobgarlik bo’lib ko’riladi
92
. Zero, xodim har 
doim yuridik shaxs yoki o’z ish beruvchisi bo’lgan fuqaroning vakili sifatida uning 
nomidan harakat qiladi.
Zarar yetkazishdan kelib chiqadigan majburiyatlar qoidalariga muvofiq, 
mehnat shartnomasi asosida, shuningdek fuqaroviy-huquqiy shartnoma asosida ish 
bajarayotgan fuqarolar, agar bunda ishlarni bexatar olib borish yuzasidan tegishli 
yuridik shaxsning yoki fuqaroning topshirig’i bo’yicha yoki nazorati ostida harakat 
qilgan bo’lsalar yoki harakat qilishlari lozim bo’lgan bo’lsa, xodimlar deb e’tirof 
etiladilar. 
Xo’jalik shirkatlari va jamiyatlari, ishlab chiqarish kooperativlari o’z 
ishtirokchilari (a’zolari) tomonidan ular shirkat va jamiyat yoki kooperativning 
tadbirkorlik, ishlab chiqarish yoki boshqa faoliyatini amalga oshirish vaqtida 
yetkazilgan zararni qoplaydilar. Ishtirokchilarning shirkat faoliyati bilan bog’liq 
bo’lmagan hatti-harakati natijasida yetkazilgan zararlar esa xo’jalik shirkati va 
jamiyatlari tomonidan qoplanmaydi. Shu bilan birga kommandit shirkatida 
kommanditchi (hissa qo’shuvchi) shirkat faoliyati yoki shirkat a’zolarning 
g’ayriqonuniy harakati natijasida yetkazilgan zarar uchun javobgar bo’lmaydi 
(O’zbekiston Respublikasining «Xo’jalik shirkatlari va jamiyatlari to’g’risida»gi 
2001 yil 6 dekabr Qonuning 30-moddasi).