Toshkent moliya instituti jo„rayev a. S., Safarov g„. A., Meyliyev o. R. Soliqlar va soliqqa tortish

O„zbekiston Respublikasi soliq tizimida soliq stavkalarini
tabaqalashtirish mezonlari





I
Soliq to‘lovchilar-
ning milliy iqtiso-
diyotga xorij sarmo-
yasini jalb etishiga
aarab (foyda solig‘i)

I
Soliq t o‘lovchilarning
bolalarbop mahsulot-
larni ishlab chiqarish-
ga ixtisoslashuviga
qarab (foyda soli g‘i)

I
Soliq to‘lovchilar-
ning j oylashishiga
(shahar, qishloq)
ko‘ra

I
Soliq to‘lovchilar-
ning paydo
bo‘lishiga k o‘ra
(suv res-n foy-k u-n
soliq)







Qazib olinadigan
foydali qazilmalar
turlariga k o‘ra (yer
qaridan foy-k u-n
soliq)

Daromad olinish
manbaiga k o‘ra
(jismoniy shaxslar
daromadiga soliq)

Soliq ob’ektining
qayta baholanishiga
k o‘ra (jismoniy
shaxslar mol-mulk
soli g‘i)

Faoliyat turiga
k o‘ra (yagona soliq
to‘lovi va qat’iy
soliq)

Yer uchastkalarining
bonitetiga ko‘ra
(yer solig‘i)
Soliq to‘lovchining eksport
salohiyatiga ko‘ra (foyda
solig‘i va mol-mulk solig‘i)

2. 
   chizma. Soliq stavkalarini belgilash mezonlari
   

Egri soliqlardan yana bir turi bo‘lgan aktsiz solig‘i bo‘yicha ham tabaqalashtirilgan soliq stavkalari qo‘llanilgan bo‘lib, bu soliq turida soliq stavkalarini tabaqalashtirishda boshqa soliqlardan farqli ravishda soliq stavkalari soliq to‘lovchilar sohalar yoki soliq to‘lovchilarning joylanishiga qarab emas, balki aktsiz solig‘iga tortiladigan tovarlar ro‘yxati bo‘yicha tabaqalashtirilgandir.
Umumiy xulosa qilib aytganda soliq stavkalarini tabaqalashtirish soliq tizimining eng muhim asosiy muammolaridan biri bo‘lib, o‘ta nozik va katta ahamiyatga ega bo‘lgan masala hisoblanadi, chunki, unda davlat byudjeti va soliq to‘lovchilarning manfaatlari aks etgandir.

3. 
   SOLIQ IMTIYOZLARI
   

Jahon soliq tizimining asosiy va ajralmas qismlaridan biri bu soliq imtiyozlaridir. Har qanday davlat uning xo‘jalik yuritish tizimi qanday bo‘lishdan qat’iy nazar davlat byudjetini daromadlar bilan ta‘minlashda asosiy vositalardan biri bu soliqlar va soliqsiz to‘lovlardir. Ammo joriy etilgan soliqlar sof fiskal shaklda o‘rnatilishi mumkin emas. Chunki faqat byudjet manfaati nuqtai nazaridan o‘rnatilgan soliqlarni amal qilishi uzoq vaqtni o‘z ichiga olmaydi. Shuning uchun muayyan darajada soliq imtiyozlaridan foydalanish taqozo etiladi.
Soliq tizimida soliq imtiyozlaridan foydalanishning bir qator ob‘ektiv ijtimoiy- iqtisodiy sabablari mavjud bo‘lib, bizningcha, ular quyidagilardir:
Birinchidan, soliq imtiyozlarini mavjudligini asosiy sabablaridan biri bu soliq to‘lovchi (yuridik va jismoniy shaxs) laming jamiyatda tutgan mavqei, ijtimoiy holati turlicha ekanligidan. Shu jihatdan barchaga bir xil tartibda (miqdorda) soliq solish ma‘noga ega bo‘lmaydi;
Ikkinchidan, davlat iqtisodiyotga ta‘sir etib uni tartiblash vazifasini amalga oshiradiki, bunda turli xil dastaklardan foydalanadi. Bu dastaklarning asosiylaridan biri bu jamiyatdagi ba‘zi muhim sohalarni yoki soliq to‘lovchilarning faoliyatini rag‘batlantirish maqsadida soliq imtiyozlari belgilanadi. Ya‘ni, davlat soliq imtiyozlari orqali iqtisodiyotni samarali va qulay boshqarish yoki tartiblash imkoniyatiga ega bo‘ladi, bundan ko‘rinadiki, soliq imtiyozlari davlatni o‘z funktsiya va vazifalarini yuzaga chiqaruvchi muhim dastak sifatida yuzaga chiqadi;