Тошкент молия институти

қуйидаги масалани кўриб чиқайлик. 
1. Қуйидаги жадвалда товар ишлаб чиқариш учун капитал ва меҳнат харажатларини 
ҳамда маҳсулот ТР миқдорини ўзгариши берилган. 
Берилган маълумотлар асосида:
А) Меҳнат харажатларини (ишловчилар сони) ўзгариши билан меъёрий маҳсулот 
ҳажми қандай ўзгарган, ҳисобланг. Нечанчи ишчини ишга ёллагандан сўнг меъёрий 
маҳсулот камая бошлайди? 
Б) Ҳар бир қўшимча ишчини ёллагандан сўнгги ўртача маҳсулот (АР) ҳажмини 
ҳисобланг. Қачон ўртача маҳсулот максимал даражага етади? 
В) Ишлаб чиқариш билан банд бўлганларнинг сонига кўра, умумий маҳсулот ( ТР ), 
ўртача ( АР ) ва меъёрий ( МР ) маҳсулотнинг ўзгариш графигини чизинг. 
Г) Меъёрий умумдорлик (даромад)ни пасайиб бориши қонуни амал қилишини 
тушунтиринг. Унинг фазаларнинг кўрсатинг. 
Капитал 
харажатлари 
K 
Меҳнат 
харажатлари 
L 
Меъёрий 
маҳсулот, МР 
Умумий 
маҳсулот, 
TP 
Ўртача 
маҳсулот,
АР 
10 
10 
10 
10 
10 
10 
10 
10 
10 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
0 
20 
54 
100 
151 
197 
230 
251 
234 

---

187
Масалани ечиш: 
А) Меъёрий маҳсулот МР = ТР
n
 – ТР
n1
 МР
2
=5420=34 
МР
3
=10054=46, худди шундай тарзда қўшимча ишчиларни ортиб бориши билан меёрий 
харажат миқдорини ҳисоблаймиз. Жадвалда МР устунда кўриниб турибдики, бешинчи 
ишчидан бошлаб меъёрий маҳсулот пасайишни бошлаган. Тўртинчи ишчида 51, 
бешинчида 46 (жадвалга қаранг). 
Б) Ўртача маҳсулотни ҳар бир ишчи қўшилганидан кейин топамиз. Масалан, 
иккинчи ишчи қўшилганда, АР = ТР/ 2 = 54/2 = 27. Учинчи ишчи қўшилганда 100/3=33 ва 
ҳоказо. Максимал ўртача маҳсулот даражасига бешинчи ишчи ишга қабул қилинганда 
эришилади. Умумий (ялпи) маҳсулотимиз ҳажми энг максимал 251га еттинчи ишчини 
қабул қилинганда, эришилади, 251/7 = 35,9 (жадвалга каранг). 
В) Меъёрий МР, ўртача АР, умумий ТР маҳсулот қуйидаги графикда кўрсатилган.
TP, AP, MP Биринчи Иккинчи Учинчи 
фаза фаза фаза 
TP 
300 
250
200 
150 
100 
50 
AP 
MP
0 2 4 6 8 10 L
2) Умумий маҳсулот динамикаси унумдорликни пасайиб бориши қонунига 
бўйсунади. 
Биринчи фазада меъёрий унумдорлик МР ( 20, 34, 46, 51 ) ўсиб боради. Натижада ТР 
жадал ўсади. 
K
L МР 
ТР 
АР 
10 
10 
10 
10 
10 
10 
10 
10 
10 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
 
20 
34 
46 
51 
46 
33 
21 
17 
0 
20 
54 
100 
151 
197 
230 
251 
234 
0 
20 
27 
33 
38 
39 
38 
36 
29 

---

188
Иккинчи фаза – меъёрий унумдорликни пасайиши намоён бўла бошлайди ( 51, 46). 
ТР нинг ўсиш суръати секинлашади. Меъёрий маҳсулот МР пасаяди, лекин ҳали мусбат 
миқдорга эга. 
Учинчи фаза меъёрий унумдорлик манфий натижа, яъни зарар келтиришини 
бошлайди 
Шундай қилиб, ТР эгри чизиғи ўзининг максимал даражасига етгач, пасайишни, 
меъёрий маҳсулот эса зарар келтиришни бошлайди.