Тошкент «Янги аср авлоди»

ул гуноҳдин холи бўлмас эди.
Раиядин олинган солиғ пуллар ҳеч бир вақт кўча, кўпрук- 
дек халқ манфаати учун сарф бўлинмас эди. 
Улуг
мансаб- 
дорлардин тортиб, кичик ва паст мансабдорларгача ^еч 
қаюларига миқдорс (вазифа) моҳона бўлмай, 
қўшбеги, пар­
воначи
ва буларга ўхшаш улуғ мансабдорларга бирор ша- 
^ар инъом қилиниб, чунончи, аларни бирор катта шаҳарга 
ҳоким қилиниб, кичикроқ мансабдорларга қишлоқ ва ё би­
рор ариғ инъом айлаб, бу зикр бўлмишлар ул шаҳар ва қиш- 
лоқ ва ариғ фуқароларини ўз ихтиёрларича тасарруф қилур 
эдилар. Булардин содир бўлган зулму таадди устидин юқори- 
роқ жойга арз қилмоқга имкон йўқ эди. Ва агар би-л-фарз ва 
такдир арз қилинса, ул арза килгувчининг арзи бирор жойга 
етмай, балки азобу уқубатга дучор бўлур эди. [Ояти карима- 
да айтилганидек] «инналлоҳа ла йуғаййиру ма биқавмин ҳат- 
та йуғаййируу ма бианфусиҳим» [яъни, аниқки, то бирон қавм 
ўзларини ўзгартирмагунларича Ал-ло^ уларнинг амволини 
ўзгартирмас]73. Худованди карим бирор қавмини тағйир ут- 
табдил қилмоқни хоҳласа, аввало ул қавмнинг ахлоқ ва ат- 
ворини тағйиру табдил қиладур. Бу сўзлар гарчанд дурушт 
ва аччиғ сўзлар бўлса ҳам, лекин инсоф назари илан қарал- 
са, тўғри ва рост сўзлардур.
Тарих ёзадурган муаррихлар мадҳу таъриф ёзадургон мун- 
ший ва мирзолардин бўлмай, воқеий сўзларни ёзадур.
Хулосаи калом, Худованди оламнинг иродаи азалийси илан 
бу Туркистон вилояти бутун Дашти Қипчоқ илан Русия подшо-

---

^ининг таҳти тасарруфига кириб, Бухоро ва Хива хонликлари 
Русия ҳимоясида ва ҳудуди дохилийда бўлуб, ул хоилариинг