Türkmenistanyň Bilim ministrligi

Özbegistan SSR-i 1925-1941-nji ýyllarda 
1925-nji ýylyň dekabr aýynda Bütinsoýuz Kommunistik (b) 
Partiýasynyň (BK(b)P) 14-nji gurultaýy bolup, onda tutuş ýurdy 
sosialistik industrialisasiýalaşdyrmaklyk babradaky ýörelgäni 

---

168 
yglan etdi. 1925-nji ýylda Öz.SSR-nde senagatyň 21 sany 
pudagy bolupdyr. 
Bu senagat önüminiň umumy göwrüminiň uruşdan öňki 
derejesiniň 80-%-e barabar bolupdyr. Elektrik energiýasynyň 
bäş esse artypdyr. Muňa garamazdan Özbegistan agrar 
respublika bolmagynda galypdyr. Öz. SSR-niň halk 
hojalygynda oba hojalygynyň udel agramy 61,8-% bolupdyr. 
Özbegistanyň halk hojalygyny sosialistik özgertmekde ilatyň 
sowatlylygynyň pesligi, önümçilikde we durmuşda feodal 
galyndylarynyň 
saklanmagy, 
respublikanyň 
aýry-aýry 
etraplarynyň ykdysady derejesiniň dürli-dürliligi we şuňa 
meňzeş ýagdaýlar uly kynçylyklary döredýär.
1925-1926-njy 
ýyllarda 
respublikanyň 
senagatynyň 
ösmegine ýardam berip, soýuz hökümiýeti 106 million manat 
pul serişdesini goýberýär. 
Özbegistanda 
sosialistik 
industrialisasiýalaşdyrmak 
gidroelektro stansiýalary gurmakdan başlanypdyr. Ýurtduň 
energiýa bazasynyň ösmegi ýurtda täze senagat kärhanalarynyň, 
ýagny Ferganada dokma fabrginiň we konserwa zawodynyň, 
Hilkow sement zawodynyň, Daşkent temmäki fabriginiň, 
Daşkent oba hojalyk maşyngurluşygy zawodynyň gurulmagyna 
getiripdir. 
Samarkantda, Buharada, Margelanda nah mata zawodlary 
peýda bolupdyr. Industrialisasiýlaşdyrmaklygyň üç ýylynyň 
içinde (1925-1928) senagat pudaklarynyň sany 21-den 35-e 
çenli köpelipdir. Energetika çalt depgin bilen ösüpdir. 1928-nji 
ýylda elektrik stansiýalaryň sany 5-den 29-a ýetipdir. Elektrik 
energiýasyny öndürmek 10 esse artypdyr. Nebti gazyp almak 
19271928-nji ýyllarda 1913-nji ýyl bilen deňeşdireniňde 3,5 
esse artypdyr. Kömür we himiýa senagatynda hem öňe 
gidişlikler bolupdyr. 

---

169 
Ýeňil senagat çalt depginler bilen ösüp, Ferganada, Buharada 
we Margelanda dokma fabrikleri gurlupdyr. Ýüpekçilik 
senagaty özüniň önüm berişinde 1924-1925-nji ýyllarda 8,9 
müň tonna pile beren bolsa, 1927-1928-nji ýyllarda ol 31,5 müň 
tonna ýetipdir.
1929-nji ýylda ýurtda sosializmiň bütin front boýunça 
ýaýbaňlandyrylan hüjümi yglan edilýär. Sowet halkynyň 
öňünde durýan ilkinji wezipeleriň biri tutuş halk hojalygyny 
häzirkizaman tehnikasy bilen täzeden enjamlaşdyrmakdan 
ybaratdyr. Bu maksada ýetmek üçin tutuş sosialistik senagat 
pudaklaryny kuwwatly ýokary götermekden we tutuş ýurdy 
elektrikleşdirmekden ybatratdyr. 
Özbegistanyň 
halk hojalygynyň mundan beýläk-de 
ösmeginde ýurduň halk hojalygyny ösdürmek boýunça bäş 
ýyllyk planlaryň kabul edilmeginiň uly taryhy ähmiýeti bardyr. 
Birinji bäş ýyllyk plan (1928-1932) ýurduň halk hojalygyny 
elektrikleşdirmek esasynda ykdysadyýetiň öndüriji güýjini 
mundan beýläk-de ýokary götermekden ybarat bolupdyr. 
Şeýlelikde Özbegistanda senagat kärhanalarynyň gurluşygy 
giňden ýaýbaňlanjdyrylyp başlanypdyr. Netijede ýurduň 
ykdysadetinde, senagatyň tutýan orny 1928-1929-njy ýylda 19-
% bolan bolsa, 1929-1930-njy ýylda ol san 27-%-e ýetipdir. 
1932-nji ýylda Özbegistan SSR-de senagatyň umumy önüminiň 
ösüşi 1928-nji ýyl bilen deňeşdireniňde 2,3 esseden gowrak, 
elektrik energiýasynyň öndürilişi 3,7 esse, nebitiň çykarylyşy
3,3 esse, metal işläp çykarmaklyk 5,8 esse, nah mata önümleri 
bolsa 5,6 esse köpelipdir. 
Umuman alanyňda respublikanyň senagatynyň umumy 
agramy halk hojalygynyň ähli önüminiň 30-%-ni tutan bolsa, 
1932-nji ýylda ol 50-%-e baryp ýetipdir. Özbegistanda 1933-
1937-nji ýyllarda halk hojalygyny ösdürmekligiň ikinji 

---

170 
bäşýyllyk plany durmuşa geçirilýär. Ikinji bäşýyllyk plan 
boýunça Özbegistan SSR-i ösen senagatly ýurda öwrüldi. 
Bäş ýyllygyň dowamynda Daşkent we Fergana dokma 
kombinatlary hem-de Margelan ýüpek mata fabrigi ýaly dokma 
senagatynyň ägitleri işe girizilipdir. 1937-nji ýylda 
Özbegistanyň senagaty halk hojalygynyň 67,1-% udel 
agramyny tutupdyr. Sowet häkimiýetiniň ilkinji ýyllarynda 
geçirilen ýer-suw reformasy 1929-njy ýylyň ahyrlaryndan 
başlap, ýurtda oba hojalygyny kollektiwleşdirmäge maddy we 
syýasy şertleri döredipdir. Oba hojalygyny kollektiwleşdirmek 
işleri 1933-nji ýylda tamamlanmaly edilipdir. 
Özbegistanda oba hojalygyny kollektiwleşdirmek 1932-nji 
ýylda esasan tamamlanypdyr. Ol 48 etraby öz içine alypdyr. 
Kolhozlar 1931-nji ýylda Özbegistan SSR-niň oba hojalyk 
önüminiň 52,1-%-ni beren bolsa, 1934-nji ýylda 68,6-%-ni 
berip bilipdir. Jemläp aýdylanda Özbegistan SSR-i ikinji 
bäşýyllyk plany ýerine ýetirmegiň hötdesinden doly gelip, 
1938-nji ýylda ýurduň halk hojalygyny ösdürmekligiň üçünji 
(1938-1942) bäşýyllyk planyny ýerine ýetirmäge girişýär.
Birinji we ikinji bäşýyllyklaryň üstünlikli ýerine ýetirilmegi 
netijesinde oba hojalygyny kollektiwleşdirmek tamamlanýar. 
1937-nji daýhan hojalyklarynyň 95%-i we ekin meýdanynyň 
94,4-%-i kolhozlarda jemlenipdir. Emma 1941-nji ýylyň 22-nji 
iýunynda başlanan Beýik Watançylyk urşy onuň arasyny üzýär.