Türkmenistanyň Bilim ministrligi

Gazagystanyň ykdysadyýeti
Gazagystan özüniň garaşsyzlygyny almagy bilen 
ykdysady ösüşe badalga berildi. Bu döwletde nebitiň, uranyň, 
demiriň, altynyň we gurşunyň baý känleri bardyr. Mineral we 
çig mal ojaklary babatda dünýäniň öňde baryjy döwletleriniň 
hataryndadyr. 
Gazagystan uran, hrom, gurşun we sink ojaklarynyň 
baýlygy boýunça dünýäde ikinji, mis baýlygy boýunça bolsa 
dünýäde bäşinji orundadyr. Şeýle hem kömür, demir we altyn 
ojaklarynyň baýlygy boýunça Gazagystan dünýäde ilkinji on 
döwletiň hataryndadyr. Tebigy gaz, nebit we alüminýum 
känleri babatynda bolsa dünýäniň ilkinji ýigrimi döwletiniň 
arasynda ýer alýar. 1996-njy ýýlda Gazagystanda dünýäniň iň 
baý üçünji altyn ojagy tapyldy. Bütin dünýädäki hromyň 26%-i, 
altynyň 20%-i we uranyň 17%-i Gazagystandadyr.
Gazagystan esasy girdejisini nebitiň we nebit 
önümleriniň eksportyndan gazanýar. Gazagsytanda esasy nebit 
ojaklary: Kaşagan, Tengiz, Uzen, Karaşyganak we beýlekiler. 
Gazagystan Sowetler döwründe ―bugdaý ammary‖ diýlip 
atlanydyrylýardy. Häzirki wagtda hem Gazagystan bugdaý 
ununy düňýä bazaryna çykarýan öňdebaryjy döwletleriň 
hataryndadyr. 
Şeýle 
hem 
maldarçylyk, 
esasanam 
goýundarçylyk, sygyr, gulan, düýe we atçylyk bilen meşgul 
bolunýär. 
Gazagystanyň pul birligi tengedir.
Türkmenistan-Gazagystan gatnaşyklary  
Türkmenistan bilen Gazagystanyň arasynda ýakyn 
taryhy, medeniýet, goňşulyk we doganlyk baglary bu iki döwleti 
garaşsylygyň ilkinji günlerinden başlap bir-birine pugta 
baglady. Türkmenistanyň ilkini Prezidenti Beýik Saparmyrat 
Türkmenbaşynyň döwründe Gazagystanyň Prezidenti Nursultan 

---

227 
Nazarbaýew 
bilen 
ençeme 
gezek 
Türkmenistanda, 
Gazagsytanda, Russiýada, Türkiýede we beýleki daşary ýurt 
döwletlerinde duşuşdylar. Taryhy ähmiýetli bu duşuşyklaryň 
ençemesi 
Türkmenistanyň 
paýtagty 
Aşgabatda 
we 
Gazagystanda geçirildi. 
1991-nji ýylyň dekabr aýynyň 13-ne Türkmenistanyň 
Prezidenti S. A. Nyýazowyň teklibi bilen, Aşgabatda 
Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Täjigistanyň, Türkmenistanyň 
we Özbegistanyň Prezidentleriniň duşuşygy boldy. Duşuşykda 
Belarus 
Respublikasynyň, 
RSFSR-iň 
we 
Ukrainanyň 
ýolbaşçylarynyň öňki hukuksyz respublikalaryň ornunda täze 
garaşsyz döwletleriň birleşen arkalaşygyny döretmek baradaky 
pikirleri goldanyldy. Aşgabat duşuşygyna gatnaşan döwlet 
ýolbaşçylarynyň 
Ýüzlenmesinde 
garaşsyz 
döwletleriň 
arkalaşygynya her döwletiň deň hukukly esaslandyryjy 
hökmünde girýändigi baradaky ýörelge ilkinji gezek 
kesgitlenildi. 
1992-nji ýylyň 9-10-njy maýynda Aşgabatda Aziýa 
sebitiniň döwletleriniň baştutanlarynyň duşuşygy bolup geçdi, 
oňa Prezident S. A. Nyýazowyň çagyrmagy boýunça Eýranyň, 
Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Özbegistanyň Prezidentleri, 
Pakistanyň we Türkiýäniň premýer-ministrleri gatnaşdylar. 
Duşuşygyň jemleri boýunça Ykdysady hyzmatdaşlyk baradaky 
Ylalaşyga gol çekildi. 
1993-nji ýylyň 18-20-nji maýynda Gazagystanyň 
Prezidenti Nursultan Nazarbaýewiň Türkmenistana resmi 
sapary boldy. Ýokary derejedäki duşuşyklar mahaly iki ýurduň 
baştutanlary syýasy, söwda-ykdysady we medeni ugurlarda 
hyzmatdaşlyk etmegi şertleşdiler, şonuň ýaly-da Hazar deňziniň 
ekologiýasyny we haýwanat dünýäsini goramak boýunça 
Hazarýaka döwletleri hyzmatdaşlyga çagyrdylar. 

---

228 
1993-nji ýylyň 23-24-nji dekabrynda Aşgabatda GDA 
girýän döwletleriň baştutanlarynyň duşuşygy boldy we onda 
Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygyna girýän döwletleriň 
arasynda hyzmatdaşlygy ösdürmek we ynamy berkitmek 
baradaky Aşgabat Jarnamsyna gol çekildi. 
1997-nji ýylyň 27-28-nji fewralynda Türkmenistanyň 
Prezidenti 
Saparmyrat 
Türkmenbaşynyň 
Gazagystana 
nobatdaky resmi sapary mahaly hoşniýetli goňşuçylyk 
gatnaşyklaryny ösdürmegiň ileri tutulýan ugurlary bellenildi. 
1998-nji 
ýylyň 5-6-njy ýanwarynda Aşgabatda 
Türkmenistanyň, Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Täjigistanyň 
we Özbegistanyň Prezidentleriniň duşuşygy boldy. Ynanyşmak 
we özara düşünişmek ýagdaýda bolup geçen duşuşykda bäş 
döwletiň baştutanlary sebitiň ýurtlarynyň hyzmatdaşlygynyň 
ýagdaýy we ösüşiň geljegi barada pikir alyşdylar. 
1999-njy ýylyň 8-9-njy aprelinde Aşgabatda Saparmyrat 
Türkmenbaşynyň 
teklibi 
boýunça, 
Türkmenistanyň, 
Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Täjigistanyň we Özbegistanyň 
Prezidentleriniň 
duşuşygy 
boldy. 
Goňşy 
döwletleriň 
Prezidentleri hyzmatdaşlygyň ýagdaýyny we geljegini ara alyp 
maslahatlaşdylar 
hem-de 
sebitde 
parahatçylygy 
we 
durnuklylygy üpjün etmek meselelerindäki garaýyşlaryny 
ölçerip gördüler. Merkezi Aziýa döwletleriniň baştutanlarynyň 
duşuşygynyň çäginde Gazagsytanyň Prezidenti Nursultan 
Nazarbaýewiň Türkmenistana resmi sapary bolup geçdi. 
Ykdysadyýet we medeniýet ugurlry boýunça birnäçe 
ylalaşyklara gıl çekildi. 
2002-nji ýylyň 28-nji fewralynda Türkmenistanyň 
Prezidenti Saparmyrat Türkmenbaşy Almata geldi we GDA 
ýurtlarynyň 
baştutanlarynyň 
duşuşygyna 
gatnaşdy. 
Gepleşikleriň netijesinde Türkmenistanyň, Gazagystanyň, 

---

229 
Özbegistanyň we Russiýanyň Prezidentleri energiýa syýasaty 
boýunça Ýüzlenmä gol çekdiler.
Hormatly 
Prezidentimiz 
Gurbanguly 
Berdimuhamedowyň ýurt baştutanlygy wezipesine başlamagy 
bilen Türkmenistan bilen Gazagystanyň arasyndaky gatnaşyklar 
täze bir öwüşgüne eýe boldy. Mälim bolşy ýaly 2007-nji ýýlyň 
14-nji fewralynda paýtagtymyz Aşgabat şäheriniň Ruhyýet 
köşgünde Türkmenistanyň XIX Halk Maslahatynyň mejlisi 
boldy. Onda Türkmenistanyň ähli halk tarapyndan saýlanan 
Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň ygtyýarlyklary 
tassyklanyldy hem-de onuň işe girişmeginiň dabarasy boldy. Bu 
dabara dünýäniň 30-a golaý ýurdundan döwlet, hökümet, milli 
parlamentleriň baştutanlary we wekilçilikli wekiliýetler geldiler.
Işe girişmek dabarasy tamamlanan badyna Prezident 
köşgünde dabaraly kabul edişlik boldy. Onda Türkmenistanyň 
baştutany Gurbanguly Berdimuhamedow Aşgabat şäherine 
gelen döwletleriňi hökümetleriňi parlamentleriň we wekilçilikli 
wekiliýetleriň baştutanlarynyň hormatyna kabul edişlik gurady. 
Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowilki 
bilen Gazagystanyň Prezidenti Nursultan Nazarbaýew bilen 
duşuşdy. Ol türkmen döwletiniň täze baştutanyny wezipä 
girişmegi bilen mähirli gutlady. Däp bolan dostlukly türkmen-
gazak gatnaşyklarynyň derejesine ýokary baha berip, taraplar 
şol gatnaşyklary iki döwletiň halklarynyň bähbidine üýtgewsiz 
dowam etdirmek barada şertleşdi.
2007-nji ýylyň 23-nji martynda Milli Liderimiz 
Gazagystanyň Energetika we mineral serişdeler ministri 
Bahytkoja Izmuhambetowy kabul etdi, ol Prezident Nursultan 
Nazarbaýewiň tabşyrygy boýunça Aşgabada geldi. Duşuşygyň 
barşynda söhbetdeşler energetika pudagynda, hususan-da, 
nebitgaz ugrunda hyzmatdaşlygy giňeltmegiň mümkinçiliklerini 
ara alyp maslahatlaşdy. Şunda türkmen tebigy gazyny 

---

230 
Gazagystanyň çäkleriniň üstünden demirgazyk ugra hem, 
Türkmenistanyň tarapyndan garalýan mümkinçiligi has uly 
bolan beýleki ugurlara hem akdyrmagyň möçberlerini 
artdyrmak meselelerine aýratyn üns berildi. 
2007-nji ýylyň 2-nji maýynda Türkmenistanyň Prezidenti 
Gurbanguly 
Berdimuhamedowyň 
öz 
ýurdunyň 
resmi 
wekiliýetine baştutanlyk edip, bir günlük iş sapary bilen 
Aşgabat şäherine gelen Gazagystanyň Premýer-ministri Karim 
Masimowyň arasynda gepleşikler geçiirldi. Belent mertebeli 
myhman 
Gurbanguly 
Berdimuhamedowa 
Gazagystanyň 
Prezidenti Nursultan Nazarbaýewiň salamyny ýetirdi. 
Gurbanguly 
Berdimuhamedow 
mähirli 
sözleri 
üçin 
Gazagystanyň Premýer-ministrine minnetdarlyk bildirip, resmi 
sapar bilen islendik amatly wagtda Türkmenistana gelmek 
barada çakylygy Nursultan Nazarbaýewe gowşurdy. Duşuşygyň 
barşynda ähli ugurlar, şol sanda ýangyç-energetika babatda, 
ulag, bilim, saglygy goraýyş we oba hojalygy pudaklarynda 
ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň ýagdaýy we mümkinçilikleri ara 
alnyp maslahatlaşyldy. 
2007-nji ýylyň 10-12-nji maýynda Türkmenistanyň 
taryhynda taryhy wakalaryň biri bolup geçdi. Şol taryhy 
günlerde 
Türkmenistanyň 
Prezidenti 
Gurbanguly 
Berdimuhamedowyň myhmanlary Russiýa Federasiýasynyň 
Prezidenti Wladimir Putin bilen Gazagsytanyň Prezidenti 
Nursultan 
Nazarbaýewiň 
gatnaşmagynda 
Türkmenbaşy 
şäherinde ýokary derejede üçtaraplaýyn duşuşyk bolup geçdi. 
Üçtaraplaýyn duşuşygyň jemleri boýunça döwlet Baştutanlary 
Hazarýaka gaz geçirijisini gurmak hakynda üçtaraplaýýn 
Bilelikdäki jarnama Merkezi Aziýa sebitinde gaz akdyryş 
kuwwatlyklaryny ösdürmek hakynda we dörttaraplaýyn 
Bilelikdäki jarnama gol çekdiler. Özbegistanyň Prezidenti hem 
oňa gol çekdi. 

---

231 
2007-nji ýylyň 28-29-njy maýynda Türkmenistanýn 
PrezidentiGurbanguly Berdimuhamedow iki günlük resmi sapar 
bilen Gazagystanda boldy. Gepleşikleriň jemleri boýunça 
ikitarplaýyn resmi namalaryň toplumuna gol çekildi, şol sanda 
iki döwletiň baştutanlarynyň Bilelikdäki beýanaty kabul edildi 
hem-de Söwda-ykdysady, ylmy-tehniki we medeni ugurlarda 
2020-nji ýyla çenli hyzmatdalyk hakynda Türkmenistan bilen 
Gazagystanyň arasynda Şertnama we degişli Maksatnama gol 
çekildi. 
Şeýle hem beýleki resmi namalaryň ençemesine – 
Standartlaşdyrmak, 
metrologiýa, 
sertifikatlaşdyrmak 
we 
akkreditasiýa babatda Türkmenistanyň Hökümeti bilen 
Gazagystanyň Hökümetiniň arasyndaky Ylalaşyga; Serhet 
wekilleriniň 
(serhet 
komissarlarynyň) 
işi 
hakynda 
Türkmenistanyň hökümeti bilen Gazagystanyň hökümetiniň 
arasyndaky 
Ylalaşyga; 
Operatiw-agtaryş 
işi 
babatda 
hyzmatdaşlyk etmek hakynda Türkmenistanyň döwlet serhet 
gullugy bilen Gazagystanyň Milli howpsuzlyk komitetiniň 
aralygyndaky Teswirnama gol çekildi. 
2007-nji 
ýylyň 18-nji iýunynda Türkmenistanyň 
Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedow bilen Gazagystanyň 
Prezidenti Nursultan Nazarbaýewiň arasynda telefon arkaly 
gürrüňdeşlik boldy. Gürrüňdeşligiň barşynda iki döwletiň 
başutanlary çzara gyzyklandyrýan ençeme meseleleri, şeýle 
hem goňşy üç döwlet bolan Gazagystanýn, Türkmenistanyň we 
Eýranyň çäkleriniň üstünden geçýäň demir ýoluň gurluşygy 
hakyndaky şertleşikleri ýerine ýetirmek mesleleri ara alnyp 
maslahatlaşyldy.
2007-nji ýylyň 11-nji iýyulynda Türkmenistanyň 
Energateika we senagat ministrliginiň hünärmenleriniň 
wekiliýeti Gazagystandan dolanyp geldi. Wekiliýet ―Kazahstan 
energo‖ milli energetika ulgamy‖ Respublikan döwlet 

---

232 
kärhanasynyň ýolbaşçylary bilen gepleşikler geçirdi. Bu 
gepleşikler Prezidentler Gurbanguly Berdimuhamedow we 
Nursultan Nazarbaýewiň başlangyjy bilen geçirildi. Olar 
Türkmenistanýň baştutatanynyň Astana saparynyň barşynda 
1994-1996-njy ýyllarda berlen türkmen elektrik energiýasy üçin 
Gazagystanyň Türkmenistana bergisiniň meselelerini çözmek 
hakynda şertleşdi. 
2007-nji ýylyň 11-12-nji sentýabrynda Gazagystanyň 
Prezidenti 
Nursultan 
Nazarbaýew 
resmi sapar bilen 
Türkmenistanda boldy. Ýokary derejedäki türkmen-gazak 
gepleşikleriniň jemleri boýunça Bilelikdäki beýanata, şeýle hem 
ikitaraplaýyn resminamalara; Özara düşünişmek we iki döwletiň 
paýtagtlary Aşgabat bilen Astananyň arasynda hyzmatdalyk 
hakyndaky Ähtnama; Ilatyň arassaçylyk-epidemiologiýa taýdan 
abadançylygyny üpjün etmek babatda hökümetara Ylalaşyga; 
Bereket-Gyzylgaýa-Üzen täze polat ýolunyň gurluşygynyň 
taslamasyny durmuşa geçirmekde hyzmatdaşlyk etmek hakynda 
iki ýurduň demir ýol edaralarynyň arasyndaky Ähtnama gol 
çekildi. 
2007-nji ýylyň iň soňky aýynda sebitiň döwletleri üçin 
taryhy ähmiyetli wakanyň şaýady bolduk. 1-nji dekabrda 
Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedow 
Uzen-Gysylgaýa-Bereket-Etrek-Gürgen 
demir 
ýolunyň 
gurluşygynyň başlanmagyna bagyşlanyp Bereket şäherinde 
geçirilen dabaralara gatnaşdy. Polat ýoluň ilkinji relsleriniň 
goýulmagynyň dabarasyna Eýranyň we Gazagystanyň ýokary 
wezipeli 
wekilleri 
gatnaşdy. 
2-nji 
dekabrda 
bolsa 
Türkmenistanyň Prezidenti ―Uzen (Gazagystan) – Gyzylgaýa – 
Bereket – Etrek (Türkmenistan) – Gürgen (Eýran) halkara 
demir ýolunyň türkmen bölegini gurmak hakynda‖ karar kabul 
etdi. Şol gün Hazaryň boýundaky Ruhyýet köşgünde Uzen-

---

233 
Gyzylgaýa-Bereket-Etrek-Gürgen demir ýolunyň gurluşygynyň 
başlanmagynyň şanyna uly baýramçylyk konserti boldy. 
2008-nji ýylyň 5-nji iýulynda Türkmenistanyň Prezidenti 
Gurbanguly Berdimuhamedow Gazagystanyň paýtagtynyň 10 
ýyllygy mynasybetli geçirilýän dabaralara gatnaşmak üçin 
Gazagystana sapar bilen bardy. Gazagystanyň Prezidenti 
Nursultan Nazarbaýew Türkmenistanyň Prezidentine ýubileý 
medalyny gowşurdy. Hormatly Gurbanguly Berdimuhamedow 
dabara gatnaşmaga gelen dokuz ýurduň prezidentleriniň 
duşuşygyna gatnaşdy. Türkmenistanyň Prezidenti Gazagystanyň 
Prezidenti bilen bolan duşuşygynyň barşynda döwletara 
gatnaşygynyň ileri tutulýan ugurlary ara alnyp maslahatlaşyldy.