Türkmenistanyň Bilim ministrligi

1950-80-nji ýyllarda Gazagystanyň sosial-ykdysady we 
syýasy durmuşy 
Beýik Watançylyk urşunyň tamamlanmasyndan soňra 
Gazagystan nemesleriň basybalmalryndan zyýan çeken sebitlere 
kömek bermäge dowam etdi. Hemme pudaklarda dikeldiş işleri 
alnyp barylýardy. 
Esasanam kömür senagatynda üstünlikler gazanyldy. 
1950-nji ýylda bellenilen meýilnama 106 % doldy. 1956-njy 
ýylda 15,4 million tonna kömür çykaryldy. 
Bu ýaryşa demirýolçylar hem goşuldylar. Çünki ulag 
aragatnaşygynyň ýola goýulmagy senagatyň, gurluşygyň we 
oba hojalygynyň ösmegi üçin zerurdy. Bu ýyllarda 
Gazagystanyň demirýol ulgamynyň uzunlygy 8407 km-den 
9473 km-e çykdy. 1953-nji ýylda 438 km-lik Mointy – Çu 
demirýol ulgamy işe girizildi. Şeýlelikde 1500 km-lik 
Petropalowsk – Akmolinsk – Karaganda – Çu- Alma-Ata 
transgazagystan magistraly guruldy. Bu magistral Günbatar 
Sibiri Merkezi Aziýa respublikalary bilen birleşdirdi. 1953-nji 
ýylda uzunlygy 614 km-lik Akmolinsk – Pawlodar we Zaşita – 
Zyrýanowsk demirýol ulgamy hem işe girizildi. 1955-nji ýylda 
bolsa Karaganda kömürini Ural bilen birleşdirýän Akmolinsk- 
Kartal (806 km.) demirýol ulgamy hem hyzmata açyldy. Bütin 

---

217 
bu demirýol ulgamlary Gazagsytanyň kömürini we bugdaýyny 
arzan we aňsatlyk bilen gerekli nokatlara äkitmek üçin zerurdy. 
Gazagystanyň nebitçileri hem ýokary üstünlikler 
gazandylar. 1940-njy ýyl bilen deňeşdirlende olar üstünlikleini 
1950-nji ýylda 52 % artdyrdylar. Elektrik energiýasyny 
öndürmekde hem 1940-njy ýyla görä dört esse netije 
gazanylypdy. 1956-njy ýylda respublikada 706 müň tonna nebit 
çykaryldy. 
1950-nji 
ýylyň ortalarynda paýtagt Alma-Atada 
awromatiki telefon ulgamy ýola goýyldy. Etrap merkezleri 
dolulygyna telefon ulgamy bilen üpjün edildiler. 
Gazagystanda 1956-njy ýylda ekerançylyk üçin aýrylan 
topraklaryň tutýan meýdany 27 000 000 gektar, 1958-nji ýylda 
28 661 500 gektar bolupdyr.
Beýik Watançylyk urşunyň yzysüre Gazagystan bugdaý 
öndürmeklikde Ukraina we Russiýa Federasiýasynyň yzyndan 
üçünji orny eýeleýärdi. Gazagystanyň demirgazyk-gündogar 
taraplary esasy bugdaý meýdanlarydy. Bu ýerde ekilýän dänänň 
68%-i bugdaý bolupdyr. 1954-nji ýylda Gazagystanyň 
kolhozdyr-sowhozlary 238,6 million put bugdaýy döwlet 
harmanyna tabşyrdylar. 1958-nji ýylda bolsa bugdaý 
öndürmekde uly bir hasyl alyndy we 950 200 000 put bugdaý 
gazagystanly kolhozçylar tarapyndan ekin meýdanlaryndan 
ýygnaldy.
Gazagystan diňe bugdaý öndürmekde däl eysem 
maldarçylykda hem öňde gelen respublika bolupdyr. Goýun we 
geçileriň sany boýunça Gazagystan SSSR-de ikinji, iri şahly 
mallaryň we atlaryň sany boýunça bolsa SSSR-de üçünji orny 
eýeleýärdi. 1958-nji ýylda Gazagystanda mallaryň baş sany 33 
milliona ýetdi. 
SSSR-de Gazagystan möhüm orna eýedi. Birleşen 
Milletler Guramasynyň Baş Assembleýasynyň sessiýalarynda 

---

218 
Gazagsytanyň wekilleri ençeme gezek gatnaşdylar. Indoneziýa, 
Birma, Nepal döwletleriniň hökümet ýolbaşçylary, Hindistanyň 
Premýer-Ministri J. Neru we Prezidenti S. Radhakrişnan, daşary 
ýurtly 
medeniýet 
we 
sungat 
işgärleri, 
kärdeşler 
arkalaşyklarynyň 
wekiliýetçilikli 
toparlary 
Gazagystana 
gelýärdiler. 
Gazagystan ylym, bilim, saglyk, edebiýat we sungat, 
metbugat we radio babatynda daşary ýurt döwletleri bilen 
aragatnaşyk 
saklamaga 
başlady, 
halkara 
gurultaýlara 
gatnaşmaga başlady.
1961-nji ýylda Gazagystanyň topraklarynda ýerleşýän 
―Baýkonur‖ älem merkezinden ―Wostok-1‖ we ―Wostok-2‖ 
raketalarynyň uçurylmagy, SSSR-iň we Gazagystanyň 
taryhynda ýatdan çykmajak möhüm wakadyr. Bu älem 
merkeziniň gurluşygy 1955-nji ýylda tamamlandy we tutýan 
meýdany demirgazykdan günorta 80 km., gündogardan 
günbatara çenli bolsa 130 km.-dir. 
1966-njy ýýlda Leonid Iwanowiç Brežnew Gazagystanyň 
Kommunist Partiýasynyň birinji sekretarlygyna saýlandy. 
Esasanam onuň döwründe oba hojalygyna aýratyn üns berildi. 
Tarp ýerleriň özleşdirilmegi netijesinde 1970-nji ýylda 
ekerançylykdan alynýan hasyl 118 %-e barabar boldy. Däne 
hasylynyň alnyşy üç esse töweregi artdy. Umuman aýdylanda 
Gazagystan beýleki Türki döwletlerde bolşy ýaly SSSR üçin çig 
mal öndürýän döwletleriň hataryndady. 
1985-nji ýylda SSSR-iň KP-nyň baş sekretary wezipesine 
saýlanan Mihail Gorbaçýowuň döwründe Gazagystan uly 
wakalara şaýatlyk etdi. 1986-njy ýylyň 16-njy dekabrynda 
Gazagystanyň birinji sekretary Dinmuhammet Kunaýew 
pensiýa çykaryldy we ýerine rus asylly Gennadiý Kolbin 
bellendi. Gazak asylly biriniň aýrylyp, ýerine rus asylly biriniň 
birinji sekretar bellenmegi Gazagsytanyň wakalaryň uçguny 

---

219 
boldy. 
Gazagystandaky 
wakalar 
SSSR-iň 
habar beriş 
serişdelerinde birinji habar bolup berildi. Elbetde munda 
Gorbaçýowuň ―aç-açanlyk, üýtgedip gurmak‖ syýasatynyň hem 
täsiri bardyr. 
Netijede 1989-njy ýylyň 22-nji iýunynda Nursultan 
Nazarbaýew Gazagystan Kommunist Partiýasynyň birinji 
sekretary bellendi.