U n w Mustaqil O'zbekiston davlatining 1 b u b
O » Savol va topshiriqlar
Download 1.6 Mb. Pdf ko'rish
|
11 sinf uzb tarixi 001
- Bu sahifa navigatsiya:
- I I B O B Siyosiy islohotlar. Milliy davlat hokimiyat organlarining barpo etilishi
- Parlamentni shakllanti- rishning konstitutsiyaviy - huquqiy asoslari
- O zbekiston Respubhkas.
- Birinchi chaqiriq Ozbekiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi sessiyasi
- OZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY MAJLISINING TUZILISHI (1995-2004- YILLAR)
O » Savol va topshiriqlar 1. Vatanimiz hayotida tarixiy burilish sodir bo'ldi, deganda nimani tushunasiz? 2. Nima sababdan O'zbekiston oldida yangi yo'l tanlash zarur bo'lib qoldi? 3. Prezident Islom Karimovning ,,0'zbekistonning o'z istiqlol va taraqqiyot yo'li" nomli asarini o'qing va mazmunini qisqa qilib daftaringizga yozib qo'ying. 4. O'zbekistonning o'ziga xos taraqqiyot yo'lini ishlab chiqishda nima- lar asos qilib olindi? 5. O'zbekiston — kelajagi buyuk davlat, deganda nimani tushunasiz? 6. Siyosiy sohada qanday vazifalar ilgari surildi? 7. Iqtisodiy sohada-chi? 8. Ijtimoiy va ma'naviy sohadagi vazifalarni bilasizmi? 9. Taraqqiyotning „o'zbek modeli" mavzusida insho yozib ko'ring. 10. Besh tamoyil nima? 57 I I B O B Siyosiy islohotlar. Milliy davlat hokimiyat organlarining barpo etilishi 6- §. O'zbekiston Respublikasi parlamenti — Oliy Majlisning tashkil etilishi * Mustaqillik yillarida O ' z b e k i s t o n n i n g siyosiy mustaqilligini m u s t a h k a m l a s h g a , h u q u q i y d e m o k r a t i k davlat va erkin fuqarolik j a m i y a t i qurishga yo'naltirilgan c h u q u r siyosiy islohotlar o ' t - kazildi. Siyo-siy hayotni t u b d a n o'zgartirish ishlarining k o ' l a - m i n i anglash u c h u n sobiq Ittifoqdan, eski mustabid t u z u m d a n q a n d a y siyo-siy m e r o s q o l g a n i n i y a n a bir karra eslash z a r u r bo'ladi. O'zbekiston keyingi 130 yil d a v o m i d a siyosiy qaramlik, m u s - tamlakachilik zulmini boshidan kechirdi. Xalqimiz o ' z taqdirini o'zi belgilash h u q u q i d a n m a h r u m etilgan, o ' z taraqqiyot yo'lini o ' z i belgilay o l m a s edi. Milliy d a v l a t c h i l i g i m i z i n k o r etilib, m a m l a k a t i m i z , xalqning xohish-irodasiga qarshi o'laroq, sobiq Ittifoqning m a ' m u r i y - h u d u d i y qismiga aylantirilgan edi. Xalq o'z y u r t b o s h i s i n i t a n l a s h , s a y l a s h d a n m a h r u m e d i . R e s p u b l i k a rahbari, h u k u m a t a'zolari, vazirlik va idoralar boshliqlari, h a t t o viloyat rahbarlari h a m m a r k a z t o m o n i d a n t a y i n l a n a r d i , unga t o i a bo'ysundirilgan edi. Oddiy ijtimoiy-iqtisodiy, m a ' n a v i y m a - salalar h a m m a r k a z n i n g ruxsatisiz hal etilmas, mustaqil faoliyat yuritishga uringanlar hibsga olinar, quvg'in qilinar edi. Sobiq Ittifoq p o y d e v o r i m a ' m u r i y - b u y r u q b o z l i k b o s h q a r u v usuliga qurilgan, o ' t a mafkuralashgan, xalqni yuvosh, itoatkor o l o m o n deb biladigan totalitar t u z u m bo'lib qolgan edi. Mustaqillik xalqimizga o ' z t a q d i r i n i o ' z q o ' l i g a olish, o ' z t a r a q q i y o t y o ' l i n i o ' z i belgilash, milliy davlatchilikni tiklash, d e m o k r a t i k - h u q u q i y davlat b a r p o etish, mustaqil ichki va tashqi s i y o s a t y u r i t i s h i m k o n i y a t i n i y a r a t d i . M u s t a q i l l i k d a v l a t boshlig'ini, hokimiyatning vakillik organlarini xalq t o m o n i d a n d e m o k r a t i k yo'l bilan erkin saylab qo'yilishini t a ' m i n l a d i . Mustaqillik yaratgan imkoniyatlar sharofati bilan m a m l a k a - t i m i z d a i n s o n m a n f a a t l a r i , tinchligi va farovonligiga x i z m a t qiluvchi erkin, o c h i q ijtimoiy-siyosiy t u z i m b a r p o etishni t a ' - m i n l o v c h i c h u q u r , keng q a m r o v l i siyosiy i s l o h o t l a r a m a l g a oshirilmoqda. 58 Prezident Islom Karimov ,,0'zbekistonning o'z istiqlol va taraqqiyot yo'li" asarida yangilangan jamiyatning siyosiy va davlat tuzilishini quyidagicha ta'riflaydi: „Qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati vakolatlarini ajratish asosida milliy davlatchilikni barpo etish, jamiyatning siyosiy tizimini tubdan yaxshilash, respublika hokimiyati bilan mahalliy hokimiyatning vakolatlari va vazifalarini aniq belgilab qo'yish, adolatli va insonparvar qonunchilikni vujudga keltirish lozim bo'ladi". I. A. Karimov. O'zbekistonning o'z istiqlol va taraqqiyot yo'li. T., O'zbekiston, 1992, 16-bet. O'zbekistonda oliy davlat vakillik organi — parlamentni shakl- lantirishda xalqaro t a n olingan huquqiy tamoyillarga va rivojlan- gan davlatlar tajribasiga tayanildi. „Parlament" fransuzcha „parler" — gapirmoq so'zidan kelib c h i q q a n b o ' l i b , r a s m i y s o ' z l a s h i s h joyi m a ' n o s i n i a n g l a t a d i . Parlament davlatning oliy vakillik organi hisoblanadi va q o n u n c h i q a r u v c h i h o k i m i y a t n i a m a l g a o s h i r a d i . P a r l a m e n t q o n u n b o ' y i c h a b e l g i l a n g a n s o n d a g i d e p u t a t l a r d a n i b o r a t b o ' l i b , h u d u d i y saylov o k r u g l a r i b o ' y i c h a k o ' p p a r t i y a v i y l i k asosida belgilangan yoshga t o ' l g a n fuqarolardan saylanadi. P a r l a m e n t tarixi asrlar bilan o ' l c h a n a d i . P a r l a m e n t a r i z m g'oyasi m i l o d n i n g birinchi ming yillik b o ' s a g ' a s i d a R i m d a , A n - gliya, Fransiya, Ispaniyada xalq majlislari shaklida vujudga kelib, davlat hokimiyati darajasiga ko'tarilgunga qadar y a n a bir n e c h a taraqqiyot b o s q i c h l a r i d a n o ' t g a n . P a r l a m e n t Angliyada 1215- yilda qabul qilingan „Erkinlikning Buyuk Xartiyasi" d a n boshla- nadi va 1265- yilda davlat hokimiyatining vakillik organi sifatida ta'sis etiladi. XVII—XVIII asrlarda boshqa m a m l a k a t l a r d a h a m parlament vujudga keladi. P a r l a m e n t xorijiy mamlakatlarda turli- cha n o m bilan yuritiladi. Masalan: A Q S H va Lotin Amerikasi mamlakatlarida Kongress, Buyuk Britaniyada P a r l a m e n t , F i n - lyandiya va Polshada Seym, G e r m a n i y a d a Bundestag, O'zbekis- tonda Oliy Majlis va hokazo. O'zbekiston mustaqilligi e'lon qilingan paytda 1990- yil fevralda saylangan q o n u n chiqaruvchi hokimiyat organi — Oliy Kengash r aoliyat ko'rsatmoqda edi. O'zbekiston demokratik islohotlarni bos- q i c h m a - b o s q i c h amalga oshirish yo'lidan borib, birdaniga Oliy Kengashni tarqatib y u b o r m a d i . U 1990—1994- yillarda q o n u n chiqaruvchi hokimiyat organi sifatida faoliyat ko'rsatdi. 59 Mustaqil O ' z b e k i s t o n n i n g taraqqiy^)ti dastlab sobiq Ittifoq t u z u m i d a n m e r o s bo'lib qolgan q o n u n l a r doirasida boshlandi. Shu boisdan Oliy Kengash O'zbekistonning mustaqilligini h u - quqiy j i h a t d a n m u s t a h k a m l a s h , d e m o k r a t i k islohotlarni amalga oshirishga qaratilgan yangi q o n u n c h i l i k tizimini vujudga keltirish y o i i d a n bordi va uni q a d a m - b a q a d a m shakllantira boshladi. Oliy Kengash m a m l a k a t i m i z tarixida birinchi bor O'zbekiston P r e z i - dentini sayladi, Mustaqillik Deklaratsiyasini, O ' z b e k i s t o n n i n g davlat mustaqilligi asoslari to'g'risidagi Konstitutsiyaviy q o n u n - ni va b o s h q a m u h i m hujjatlarni ishlab chiqdi va qabul qildi. 1990—1994- yillarda Oliy Kengash 200 ga yaqin q o n u n va 500 dan ziyod q a r o r qabul qildi. O ' z b e k i s t o n Respublikasining Konstitutsiyasida d e m o k r a t i k tamoyillarga asoslangan yangi p a r l a m e n t n i s h a k l l a n t i r i s h n i n g huquqiy asoslari belgilab berildi. U n i n g 7 6 - moddasida: , , 0 ' z b e - kiston Respublikasining Oliy Majlisi oliy davlat vakillik organi bo'lib, q o n u n chiqaruvchi h o k i m i y a t n i amalga o s h i r a d i " , — d e b belgilab qo'yilgan. Konstitutsiyaga muvofiq O ' z b e k i s t o n R e s - p u b l i k a s i d a bir palatali ^ p a r l a m e n t — Oliy Majlisni s h a k l l a n - tirishga kirishildi. 1994- yil 2 2 - sentabrda bo'lib o ' t g a n XVI sessiyada ,,0'zbe- kiston Respublikasi Oliy Majlisi to'g'risida" q o n u n l a r qabul qilindi. U l a r d a q o n u n c h i l i k sohasida tub islohotlarni a m a l g a oshirish zaruriyati k u n tartibiga qo'yiladi. N e g a k i , birinchidan, sobiq Ittifoq d a v r i d a n q o l g a n b i r q a t o r q o n u n v a m e ' y o r i y hujjatlar h a m o n a m a l d a b o ' l i b , u l a r m a z m u n v a m o h i y a t i jihatidan yangilanayotgan davlat va jamiyat u c h u n m u t l a q o m o s kelmas edi, qo'yilgan maqsadlarni amalga oshirishga monelik qilardi. Ikkinchidan, h a r q a n d a y mafkuraviy t a ' s i r d a n xoli, x a l q - ning o'ziga xos tarixiy, a x l o q i y - m a ' n a v i y qadriyatlariga m o s keladigan adolatli, d e m o k r a t i k - h u q u q i y davlat qurish, t a r a q q i - y o t n i n g b o z o r i q t i s o d i y o t i g a a s o s l a n g a n y o ' l i d a n b o r i s h v a fuqarolik j a m i y a t i n i shakllantirishga h u q u q i y asos b o ' l a d i g a n yangi q o n u n l a r y a r a t i s h z a r u r e d i . B u b o r a d a r i v o j l a n g a n m a m l a k a t l a r q o n u n c h i l i k tajribasidan foydalanish lozim edi. Oliy Majlis oliy davlat vakillik organi b o ' l i b , q o n u n c h i q a - ruvchi h o k i m i y a t n i amalga oshiradi, h u d u d i y saylov okruglari Parlamentni shakllanti- rishning konstitutsiyaviy - huquqiy asoslari 1993- yil 2 8 - dekabrda bo'lib o'tgan R e s p u b l i k a Oliy K e n g a s h i n i n g X I V sessiyasida „O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylovlar to'g'risida", 60 bo'yicha ko'ppartiyaviylik asosida besh yil muddatga saylanadigan 250 nafar d e p u t a t d a n iborat bo'lishi belgilanadi. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va , , 0 ' z b e k i s - t o n Respublikasining Oliy Majlisi t o ' g ' r i s i d a " gi q o n u n g a m u v o - fiq Oliy Majlisning m u t l a q vakolatlari jumlasiga: • O ' z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i n i n g K o n s t i t u t s i y a s i n i q a b u l qilish, unga o'zgartirish va q o ' s h i m c h a l a r kiritish; • O ' z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i n i n g q o n u n l a r i n i q a b u l qilish h a m d a ularga o'zgartirish va q o ' s h i m c h a l a r kiritish; • O'zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosatining asosiy yo'nalishlarini belgilash va davlat strategik dasturlarini qabul qilish; • m a ' m u r i y - h u d u d i y tuzilish masalalarini q o n u n yo'li bilan t a r t i b g a s o l i s h , O ' z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i n i n g c h e g a r a l a r i n i o'zgartirish; • boj, valuta va kredit ishlarini q o n u n yo'li bilan tartibga solish; • davlat budjetini qabul qilish va lining ijrosini nazorat etish, soliqlar va boshqa majburiy t o i o v l a r n i joriy qilish; • q o n u n chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari tizi- mini va vakolatlarini belgilash; • x a l q a r o s h a r t n o m a l a r n i va b i t i m l a r n i ratifikatsiya ( t a s - diqlash) va denonsatsiya (barvaqt to'xtatish) qilish; • Oliy Majlisga va mahalliy vakillik organlariga saylov tayin- lash, M a r k a z i y saylov komissiyasini tuzish; • vakolati tugashi m u n o s a b a t i bilan O ' z b e k i s t o n Respubli- kasi Prezidenti saylov kunini tayinlash; • Konstitutsiyaviy, Oliy va Oliy xo'jalik sudlarini saylash; • Vazirlar M a h k a m a s i a ' z o l a r i n i , Bosh p r o k u r o r va uning o'rinbosarlarini tayinlash va lavozimidan ozod etish to'g'risidagi Prezident farmonlarini tasdiqlash h a m d a O'zbekiston R e s p u b - likasi K o n s t i t u t s i y a s i d a n a z a r d a tutilgan b o s h q a vakolatlarni amalga oshirish kiradi. Saylov kunigacha 25 yoshga t o ' l g a n O'zbekiston Respubli- kasining fuqarolari parlamentga saylanish huquqiga egadirlar. Bunda ularning kelib chiqishi, ijtimoiy va m o d d i y ahvoli, irqiy va milliy m a n s u b l i g i , j i n s i , m a ' l u m o t i , tili, d i n g a m u n o s a b a t i , faoliyat turi b o ' y i c h a h e c h q a n d a y cheklashlarga yo'l q o ' y i l - maydi. Shu bilan birga, „01iy Majlisga saylovlar to'g'risida"gi Q o n u n d a b e l g i l a n g a n i d e k , s u d l a n g a n , s a y l o v t a y i n l a n g a n kungacha o'tgan 5 yil m o b a y n i d a O'zbekiston h u d u d i d a yasha- magan, harbiy ixtisosli, diniy xizmatchi fuqarolar deputatlikka n o m z o d l a r ro'yxatiga olinmaydilar. 61 Hokimiyatni taqsimlash tamoyilini amalda bajarish m a q s a d - laridan kelib chiqib, shu narsa belgilab qo'yilganki, h u k u m a t a'zolari, sudyalar, prokuratura organlarining m a n s a b d o r shaxs- lari, vazirlik idoralari rahbarlari va ularning o'rinbosarlari, ijro etuvchi h o k i m i y a t o r g a n l a r i n i n g m a n s a b d o r shaxslari (vilo- yat, t u m a n , s h a h a r h o k i m l a r i b u n d a n m u s t a s n o ) Oliy majlis deputati bo'la olmaydilar. „ L „ . . . . . O ' z b e k i s t o n Respublikasi Oliy K e n - O zbekiston Respubhkas. j 1 9 9 4 v j l s e n t a b f d a b & l i h Ohy Majl,s,ga saylovlar ^ ^ ^ ^ 2 5 d e kabr kuni Oliy Majlisga, viloyat, s h a h a r va t u m a n k e n g a s h - lariga saylovlar o'tkazishga qaror qildi. 1994- yil 14—15- noyabrda T o s h k e n t d a Oliy Majlisga saylov o'tkazuvchi okrug saylov komissiyalari raislarining uch kunlik seminari bo'lib o'tdi. S e m i n a r d a respublikada saylov tizimini is- loh qilish, saylovni muvaffaqiyatli o'tkazish uchun zarur shart- s h a r o i t l a r y a r a t i s h m a s a l a l a r i m u h o k a m a e t i l d i . S e m i n a r - kengashda Birlashgan Millatlar Tashkilotining O'zbekistondagi vakili Xolid Malik, A Q S H n i n g O'zbekistondagi Favqulodda va m u x t o r elchisi Genri Li tflark, Rossiya elchisi F.F.Sidorskiy, Turkiya elchisi Erdugan Aytun va boshqalar ishtirok etib, say- lovga taalluqli xalqaro tajribalar haqida o'z fikr-mulohazalarini bildirdilar. J u m l a d a n , Xolid Malik s e m i n a r - k e n g a s h n i tarixiy sana — saylovlar oldidan O'zbekistonda demokratik jamiyat b a r - po qilish yo'lida oldinga bosilgan q a d a m bo'ldi, deb baholadi. Saylovlarni q o n u n talablari asosida o'tkazish u c h u n Respubli- ka bo'yicha 250 okrug va 7192 uchastka saylov komissiyasi tuzildi. U l a r tarkibiga m e h n a t j a m o a l a r i d a o b r o ' - e ' t i b o r v a h u r m a t qozongan, partiyasiz bo'lgan munosib kishilar kiritildi. Saylovga nomzodlar qo'yishda ko'ppartiyaviylik va muqobillik ta'minlandi. O ' z b e k i s t o n Respublikasi Oliy Majlisi deputatiigiga „Xalq demokratik partiyasi" d a n , „Vatan taraqqiyoti" p a r t i y a s i d a n , hokimiyatning vakillik organlaridan j a m i 700 n o m z o d ro'yxatga olindi. H a r bir saylov o k r u g i d a i k k i - u c h n o m z o d d e p u t a t l i k u c h u n kurashdi. Saylovchilar birinchi m a r t a n o m z o d l a r n i tanlab olish imkoniyatiga ega bo'ldi. Ovoz berishda ro'yxatga olingan 11 million 248 ming 464 saylovchining 93,6 foizi, y a ' n i 10 million 526 ming 654 kishi q a t n a s h d i . 1994- yil 2 5 - dekabr kuni h a m m a j o y d a s a y l o v l a r q o n u n t a l a b l a r i g a m u v o f i q u m u m i y , t e n g , t o ' g ' r i d a n t o ' g ' r i saylov h u q u q i asosida yashirin ovoz berish 62 yo'li bilan o'tdi. N o m z o d l a r d a n birontasi h a m yetarli ovoz olol- m a g a n saylov okruglarida 1995- yil 8- va 2 5 - yanvar kunlari takroriy saylovlar b o i d i . Saylov okruglari va uchastkalarida j a h o n n i n g 30 ga yaqin mamlakatlari va xalqaro tashkilotlardan 68 nafar vakil kuzatuv- c h i sifatida q a t n a s h d i . S h u n i n g d e k , „Reyter", „Interfaks" agentliklari, „Bi-Bi-Si" radiokompaniyasi, „Ostankino" t e l e - kompaniyasi va b o s h q a xorijiy m a t b u o t vakillaridan 10 nafar vakil ishtirok etdi. Saylovchilar xalqning m u n o s i b farzandlari u c h u n yakdillik bilan ovoz berdilar. Oliy Majlisga 250 d e p u t a t saylandi. Shu t a - riqa, m a m l a k a t i m i z d a ilk bor yangi p a r l a m e n t g a b o ' l g a n saylov- lar muvaffaqiyatli yakunlandi. Bu d e m o k r a t i k yo'l bilan parla- m e n t n i s h a k l l a n t i r i s h n i n g m a m l a k a t i m i z tarixidagi dastlabki tajribasi b o ' l d i . ning Raisi va t o ' r t kishidan iborat Rais o'rinbosarlari saylandi. E. H. Xalilov Oliy Majlis Raisi, B. I. Bugrov, B. A. Shodiyeva, A. Q. Qosimov, Q o r a q a l p o g ' i s t o n Respublikasi vakili — Q o r a - qalpog'iston J u q o r g ' i Kengesi Raisi U . Ashirbekov Rais o'rin- bosarlari qilib saylandilar, sessiyada Mandat komissiyasi tuzildi. Q o n u n l a r n i ishlab chiqishning asosiy yo'nalishlarini hisobga olgan holda Oliy Majlisning quyidagi 12 ta qo'mitasi tashkil etildi: • Byudjet, b a n k va moliyaviy masalalar b o ' y i c h a . • Iqtisodiy islohotlar va ishbilarmonlikni rivojlantirish b o ' - yicha. • Q o n u n c h i l i k va s u d - h u q u q masalalari b o ' y i c h a . • Xalqaro ishlar va parlamentlararo aloqalar b o ' y i c h a . • F a n , t a ' l i m , m a d a n i y a t va sport b o ' y i c h a . • S a n o a t , e n e r g e t i k a , t r a n s p o r t , a l o q a va a h o l i g a x i z m a t ko'rsatish b o ' y i c h a . • Agrar, suv xo'jaligi masalalari va oziq-ovqat b o ' y i c h a . • M e h n a t va aholini ijtimoiy muhofaza qilish b o ' y i c h a . • Atrof-muhit va tabiatni muhofaza qilish masalalari bo'yicha. • Qurilish va uy-joy xo'jaligi b o ' y i c h a . • M a t b u o t va axborot b o ' y i c h a . • Mudofaa va xavfsizlik masalalari bo'yicha. O'zbekiston parlamenti Birinchi sessiyada hokimiyat vakillik Birinchi chaqiriq O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi sessiyasi 1995- yil 23—24- fevral kunlari yangi s a y l a n g a n B i r i n c h i c h a q i r i q O ' z b e - kiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi sessiyasi bo'lib o'tdi. Sessiyada O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi- 63 organlaridan saylangan 120 kishidan iborat deputatlar blokini, 69 deputatdan tarkib topgan Xalq demokratik partiyasi fraksiya- sini, 47 deputatni uyushtirgan „Adolat" sotsial-demokratik parti- yasi fraksiyasini, 14 deputatdan iborat „Vatan taraqqiyoti" parti- yasi fraksiyasini r o ' y x a t g a oldi. M a z k u r partiya fraksiyalari qonunlarni ishlab chiqish va qabul qilishda faol qatnashdilar. Shu tariqa, Oliy Majlis faoliyatida ko'ppartiyaviylik tamoyili q a r o r topdi. Sessiya qarori bilan Oliy Majlisning Inson huquqlari b o ' y i c h a vakili ( o m b u d s m a n ) instituti joriy etildi va vakil huzurida fuqa- rolarning konstitutsiyaviy h u q u q va erkinliklariga rioya etilishi komissiyasini tuzish h a q i d a qaror qabul qilindi. Birinchi sessiya- da ,,0'zbekiston Respublikasida deputatlarning maqomi to'g'risida"gi Q o n u n qabul qilindi, Oliy Majlis Raisi rahbarli- gida „01iy Majis Q o ' m i t a l a r i va Komissiyalari to'g'risidagi N i - z o m " qabul qilindi. P a r l a m e n t n i n g ishini tashkil etish u c h u n Oliy Majlis Raisi rahbarligida Oliy Majlis K e n g a s h i tuzilib, uning tarkibiga Oliy Majlis Raisi o'rinbosarlari, q o ' m i t a l a r n i n g raislari, M a n d a t komissiyasi raisi, p a r l a m e n t d a g i d e p u t a t l a r bloki va fraksiyalarning rahbarlari kiritildi. Oliy Majlis birinchi sessiyasida qabul qilingan q o n u n l a r va qarorlar p a r l a m e n t faoliyatini z a m o n talablari darajasida tashkil etish, u n i n g ishini tashkiliy j i h a t d a n puxta uyushtirish i m k o - nini berdi. Xulosa qilib aytganda, O'zbekiston mustaqillikka erishgandan so'ng davlat hokimiyatining eng m u h i m institutlaridan biri — milliy p a r l a m e n t i m i z tashkil topdi. 7- chizma O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY MAJLISINING TUZILISHI (1995-2004- YILLAR) Oliy Majlis sessiyasi I Oliy Majlis Raisi, Oliy Majlis Raisining o'rinbosarlari, Oliy Majlis Kengashi I Deputatlar | bloki va partiya fraksiyalari Oliy Majlis kotibiyati Oliy Majlis Qo'mitalari va Komissiyalari Inson huquqlari bo'yicha Oliy Majlis vakili (ombudsman) 64 O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi o'zining shakllanishi, o'z faoliyatini tashkil etish tartibotlari, ish yuritish m a z m u n - mohiyati bilan yangi, zamonaviy p a r l a m e n t bo'lib, a w a l g i Oliy Kengashdan butunlay farq qiladi. Birinchidan, mustaqillikkacha bo'lgan davrda Respublika Oliy Kengashi r a s m a n O'zbekiston davlat hokimiyatining oliy organi deb hisoblansa-da, u q o n u n chiqarishda mustaqil e m a s d i , m a r - kaz t o m o n i d a n qabul qilingan q o n u n l a r n i O'zbekiston sharoitiga moslashtirar edi, xolos. Oliy Majlis esa mustaqil O ' z b e k i s t o n davlatining oliy vakillik organi b o ' l i b , q o n u n chiqaruvchi h o k i - miyatni mustaqil amalga oshiradi. Oliy Majlis faoliyatida xorijiy davlatlarning parlamentlari bilan hamkorlik qilish yo'lga qo'yildi. Ikkinchidan, m u s t a q i l l i k d a n oldin Oliy K e n g a s h sayloviga h o k i m i y a t o r g a n l a r i t o m o n i d a n y a k k a - y u y a g o n a n o m z o d tavsiya etilardi va saylanardi. Oliy Majlisga esa deputatlar saylovi ko'ppartiyaviylik va muqobillik asosida o'tkaziladi. Oliy Majlis vakillik hokimiyatini vujudga keltirishning j a h o n d a e'tirof etilgan demokratik tamoyillari asosida shakllandi. Uchinchidan, a w a l g i saylovlarda Oliy Kengashni shakllanti- rish j a r a y o n i d a ishchilar, k o l x o z c h i d e h q o n l a r , ziyolilarning o'rni va soni o l d i n d a n belgilab qo'yilar edi. Oliy Majlisga say- lovlarni tashkil qilishda sinfiy yondashuv n o d e m o k r a t i k tamoyil sifatida rad etildi. Oliy Majlis deputatlari turli partiya va h a r a - katlarning vakillaridan iborat n o m z o d l a r orasidan muqobillik asosida saylanadi. Respublika fuqarolari saylovlarda, n o m z o d - l a r n i n g i j t i m o i y k e l i b c h i q i s h i n i e m a s , a k s i n c h a , u l a r n i n g i s h c h a n l i k sifatlarini v a saylovoldi d a s t u r l a r i n i n g m a z m u n - mohiyatini inobatga olib ovoz berish imkoniyatiga ega bo'ldilar. To'rtinchidan, mustaqillikkacha b o ' l g a n davrda Oliy K e n g a s h professional p a r l a m e n t shaklida faoliyat yuritolmas edi. U n i n g vazifalarini Oliy K e n g a s h P r e z i d i u m i g a saylangan kichik bir guruh deputatlargina doimiy ishlab amalga oshirardilar, xolos. Oliy Majlis faoliyatida esa d e p u t a t l a r n i n g bir qismi d o i m i y (professional) a s o s d a i s h l a m a y d i . D e p u t a t l a r n i n g k o ' p c h i l i k qismi esa oldingi xizmat vazifalarini deputatlik vakolati bilan q o ' s h i b olib b o r a d i , saylovchilari bilan y a q i n d a n a l o q a d a va m u l o q o t d a b o i a d i . D e p u t a t l a r saylovchilarga Oliy Majlisda q a n d a y q o n u n l a r m u h o k a m a qilinayotgani va qabul etilayotgani h a q i d a x a b a r d o r qilib t u r a d i , h a y o t n i n g q a y n o q n u q t a l a r i d a aholi bilan birga b o ' l a d i . S h u n i n g d e k , R e s p u b l i k a o m m a v i y axborot vositalari h a m Oliy Majlis faoliyati bilan aholini tanish- tirib boradi. Bu tadbirlar xalqning h u q u q i y madaniyatini, siyo- Download 1.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling