Учебное пособие для практических занятий предназначено для магистров, обучающихся по специальности магистратуры 5А450206 «Водосберегающие технологии»

Kalta egatlar bilan sugʻorilganda (3.5- rasm): oqava suvlar miqdori 15 - 
20 foizga kamayadi, egatlar butun uzunligi boʻyicha bir tekis namlanadi. 

---

63 
3.5- rasm. Kalta egat olib sugʻorish 
Koʻchma polietilen novlar yordamida sugʻorilganda (3.6- rasm): 
- odatdagi usulga nisbatan 15 - 20 % suv tejaladi; 
- suv har bir egatga bir tekis taqsimlanadi; 
- Foydali ekin maydoni 1,5 - 2,5 % ga ortadi; 
- sugʻorish ishlari yengillashadi, qoʻl mehnati 2 martaga kamayadi. 
3.6- rasm. Koʻchma polietilen novlar yordamida sugʻorish 
- oqava suvlar miqdori kamayadi,
- egatlar butun uzunligi boʻyicha bir tekis namlanadi, 
- oʻqariqni qisqa masofada olinmaydi 
- sugʻoriladigan maydondan bugʻlanish va shimilish kamayadi. 

---

64 
3.7- rasm. Egatlarga plyonka toʻshab sugʻorish 
Fermer xoʻjligida yetishtiriladigan ekin turlarini suv bilan ta’minlash 
boʻyicha, sugʻorish egatlariga suvning bir tekisda tarqalishini ta’minlash uchun 
quvurning maqbul parametrlarini belgilash talab qidadi. 
Oʻzbekistonning eskidan sugʻoriladigan maydonlarida asosan yer ustidan 
egatlab sugʻorish usuli qoʻllaniladi. Egatlab sugʻorishda suvni tejash, egat suv 
sarfini rostlash va egat uzunligi boʻyicha sugʻorish suvining bir tekisda tarqalishini 
ta’minlash uchun egiluvchan va qattiq quvurlardan hamda plastmassali sifonlardan 
foydalaniladi. Sugʻorishning samarali oʻtkazilishi egiluvchan quvurlarning hisobiy 
suv sathini, diametrini va quvur yotqiziladigan trassa nishabligining toʻgʻri 
aniqlanishiga bogʻliq. 
 
3.10.Fermer dalasiga oʻrnatilgan quvurning texnik elementlarini aniqlash. 
1) quvur bosh qismidagi hisobiy suv sarfi aniqlanadi: 
a
l
q
Q
К
Э
К

, l/s; (1) 
bu yerda: 
К
l
- sugʻorish quvurining uzunligi, 
200
100


К
l
m; 
а
- egatlararo masofa, 0,6 - 0,9 m; 
Э
q
- har bir egatga beriladigan suv sarfi, 
2
02
,
0


Э
q
l/s. 
2) sugʻorish quvurining diametri quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 
К
Й
К
К
Q
d
.
13
,
1



, mm; (2) 
bu yerda: 
К
d
- sugʻorish quvurining diametri; 

---

65 
К
Й .

- quvur boshida suvning yoʻl qoʻyilgan tezligi, m/s. 
Egiluvchan quvurdan maksimal suv sarfi oʻtganda yoʻl qoʻyilgan suv tezligi 
1,0 - 1,5 m/s boʻlishi kerak. Agar suvning loyqalik darajasi yuqori boʻlsa, suvning 
yoʻl qoʻyilgan tezligi 2 m/s qabul qilinadi. 
Qattiq quvurlarda suv oqimining yoʻl qoʻyilgan tezligi 3 - 3,5 m/s ga teng va 
loyqalik darajasi yuqori boʻlgan suvlarda qattiq quvurlarni qoʻllash zarur. 
3) quvurning hisobiy diametri aniqlangandan keyin, bu qiymat standart 
qiymatgacha yaxlatib olinadi (3.3 va 3.4-jadval) va quvur boshidagi suv tezligi 
qayta aniqlanadi. 
2
2
)
13
,
1
(
CT
K
d
Q



, m/s (3) 
3.3- jadval. Quvurlarning standart diametrlari, mm. 
Egiluvchan 
145 
150 
200 
300 
350 
420 
460 
Qattiq 
102 
122 
146 
180 
250 
300 
- 
3.4-jadval Qattiq quvurlar diametri va markalari. 
Diametr, 
mm 
102 
122 
146 
180 
250 
Marka 
RTSH-
105A 
RTSH-
122A 
RTSH-
150A 
RTSH-180 
RTSH-250 
4) sugʻorish quvurini yotqizish trassasi boʻylab nishablikni V.A.Surin 
formulasi yordamida aniqlaymiz: 









K
CT
K
l
d
g
i
1
3
2
2


(4) 
bu yerda: 

- quvur uzunligi boʻyicha ishqalanish koeffitsienti (3.5-
jadvaldan qabul qilinadi). 
3.5-jadval Quvur uzunligi boʻyicha ishqalanish koeffitsienti. 
Polietilen quvurlar 
Kapron quvurlar
Qattiq quvurlar 

---

66 
normal trassa 
boʻyicha 
egri trassa 
boʻyicha 
0,014-0,020 
0,017-0,030 
0,024-0,027 
0,020-0,025 
5) bir smendagi ish unumdorligi quyidagicha aniqlanadi: 
ST
SM
SM
m
K
t
Q







6
,
3
, ga (5) 
bu yerda: 
SM
t
- smedagi ish davomiyligi, soat, 
8
7


CM
t
soat 
SM
K
- smenadagi ishchi soatlaridan foydalanish koeffitsienti. 
ST

- sugʻorish texnikasining FIKi, 
20
,
1
15
,
1


CM

m
- sugʻorish me’yorining hisobiy qiymati, m
3
/ga. 
Bir kundagi ish unumdorligi 8 gektardan kam boʻlmasiligi kerak va 
quyidagicha aniqlanadi: 
SM
SM
SU
n




, ga/sut (6) 
bu yerda: 
SM
n
- bir kundagi smenalar soni (2 yoki 3). 
6) mavsumda 1 ishchiga toʻgʻri keladigan yuklama. 
Har bir suvgicha toʻgʻri keladigan mavsumiy yuklama quyidagicha 
aniqlanadi: 
qoʻl mehnati yordamida sugʻorganda suv sarfi (≤ 30 l/s) ni tashkil qiladi. 
suvchi
kun
МАV
n
Т




, ga (7) 
bu yerda: 
Т
- sugʻorishlar oraligʻidagi eng kam muddat, kun; 
suvchi
п
- bir kunda hizmat qiladigan suvchilar soni, odam. 
Natijalari quyidagi jadvalda qayd etiladi (3.6-jadval). 
3.6-jadval. Quvurning maqbul parametrlari qaydnomasi 

---

67 
Quvur turi 
Q
u
v
u
r 
mar
k
al
ar
i 
Q
u
v
u
r 
b
o
sh
q
is
m
id
ag
i 
su
v
s
arf
i 
q
iy
ma
ti
, 
l/
s 
Q
u
v
u
rn
in
g
h
is
o
b
iy
d
iamet
ri
, 
mm
Q
u
v
u
rn
in
g
s
tan
d
ar
t 
d
iame
tr
i, 
mm
Q
u
v
u
r 
tr
as
sa
si
b
oʻ
y
ic
h
a 
n
is
h
ab
li
g
i 
Bi
r 
smen
ad
ag
i 
is
h
u
n
u
m
d
o
rl
ig
i, 
ga
Bi
r 
k
u
n
d
ag
i 
ish
u
n
u
m
d
o
rl
ig
i, 
ga
/k
u
n
Mav
su
m
da
b
ir
i
sh
ch
ig
a 
toʻ
gʻ
ri
k
el
ad
ig
an
y
u
k
lam
a 
Egiluvchan 
quvur 
KOP-
200 
150 
Qattiq 
quvur 
RTSH-
105A 
122