Учебное пособие для студентов первого курса 5120100 «Филология и преподавание языка»

Tayanch so‘z va birikmalar: 
Sintagmatik, nutqiy faoliyat, tafakkur, individual hodisa, ijtimoiy 
hodisa, til va nutq, bilish jarayoni, aqliy bilish, ongli bilish, nutq 
munosabat, sezgi, idrok va tasavvur, tushuncha, fikr, hukm, xulosa, 
dialektik munosabat, sistema, til kodlari, ob’ektiv voqelanish, ruhiy 
mexanizm, ideal sistema, nutqning mantiqiyligi, nutqning tozaligi, lisoniy 
me’yor. 
Adabiyotlar: 
1. Turniyozov N.Tilshunoslikka kirish., Samarqand: 2002. 76 b. 
13. 
Соссюр Ф. де. Заметки по общей лингвистике / Пер. с фр. 
Б.П.Нарумова. -М.: Прогресс, 1990. С. 44. 
14. 
Соссюр Фердинанд де. Курс общей лингвистики / Пер. с 
французского А.М.Сухотина, под редакцией и с примечаниями 
Р.И.Шор.-М.:Едиториал УРСС, 2004.-256 с. 
15. 
Rahimov A. Umumiy tilshunoslik kursi. -Samarqand, 2015. -123 b. 
16. 
Rasulov R. Umumiy tilshunoslik. -Toshkent: Fan va texnologiya, 
2017.- 312 b. 
17. 
Nurmonov A. Struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari. – 
Toshkent: “Ta’lim”, 2009. 160 b.
14. Uluqov N. Tilshunoslik nazariyasi. – Toshkent: “Barkamol fayz 
media”, 2016. 190 b. 
15. I.Yo‘ldoshev, O‘.Sharipova Tilshunoslik asoslari. – Toshkent: 
“Iqtisod moliya”, 2007. 192 b. 
16. O.Azizov. Tilshunoslikka kirish. – Toshkent:O‘qituvchi, 1996 yil, 4-
136 
17. M.T.Irisqulov. Tilshunoslikka kirish. – Toshkent: “O‘qituvchi”, 
1992. 256 b. 
18. Кобрин Р. Языковые отнашения и базовые единицы языка // 
Вопросы языкознания, 1987, № 5. –С.31. 

---

67 
TIL – RAMZLAR TIZIMI 
 
21-§.
Tilning semiotik tabiati. Semiotika boshqa fanlar qatori 
lingvistikaga tegishli bo‘lib, aloqa vositasi bo‘lgan inson tilini o‘rganadi. 
Semiotika 
lingvistikadan 
materiallar 
yig‘adi, 
shuningdek, 
kibernetikadan, biologiyadan, psixologiyadan, jamiyatshunoslikdan, 
madaniyat tarixidan, adabiyotshunoslikdan foydalanadi. Shunga 
qaramay, o‘z navbatida, u ham ushbu fanlarga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi, 
ya’ni u fanlarning birlashishidan rivojlanadi.
Semiotik fikrlar belgilarning tushunchalar bilan bog‘lanishida, 
belgining muammosi bilan Arastu va B.Brextlar shug‘ullanganlar. Shuni 
aytish kerakki, belgilar muammosining tarixini evropaliklar doimo 
o‘rganib kelishgan. Qadimgi Rim antik davrida ham semiotika 
o‘rganilgan. XVI-XVII asrlarda belgilar muammolari bilan Lokk, 
Gassendi, Kondilyaklar shug‘ullanishgan. Tilshunos olim Ferdinand de 
Sossyur umumiy ko‘rinishdagi til birliklarini o‘rganib chiqadi. Til 
belgisining sxemasini yaratadi. Sossyur belgilar nazariyasida ifodalovchi 
va ifodalanuvchi tomonlar borligini aytadi. 
Tilning ijtimoiy hodisa ekanligi izoh talab qilmaydi, albatta. 
Shuningdek, tilning kishilar o‘rtasidagi eng muhim aloqa vositasi sifatida 
ta’riflanganiligi ham ma’lum. Lekin bu ta’rif tilning vazifasiga ko‘ra 
mohiyatini belgilab beradi. Tilning material nuqtai nazaridan nimani taqozo 
etishining bunga aloqasi yo‘q. Bu jihatdan til o‘ziga xos murakkab 
sistemani tashkil etadi. Shuning uchun Ferdinand de Sossyur: “Til 
tafakkurni ifoda qiluvchi belgilar yig‘indisidan iboratdir”, - deb javob 
beradi. Shuning uchun Sossyur lingvistik ta’limotida lingvistik belgi 
masalasi markaziy o‘rinni egallaydi [A.Nurmonov, 2009: 35].