Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»
Nilometrni qurish uchun joy tanlash
Download 6.22 Mb. Pdf ko'rish
|
Nilometrni qurish uchun joy tanlash. Ahmad Farg‘oniy "Miqyos
anNil" ni qurish uchun Nil daryosi o‘zanidagi Ravzo orolining (Qohira shahri yaqinida) janubiy chekkasini tanlagan. Bu joy nafaqat o‘sha davr, hatto hozirgi kun talablaridan kelib chiqib tahlil qilinadigan bo‘lsa ham, suv o‘lchash ishlarini amalga oshirish uchun nihoyatda qulay ekanligiga amin bo‘lamiz. “Gidrometriya” fanidan ma’lumki, daryolarda suv o‘lchash postini qurish uchun joy tanlashda bir qancha holatlarni hisobga olish lozim. Ushbu fanga oid darsliklarda bayon qilinishicha, suv o‘lchash ishlarini bajarish uchun tanlangan joy quyidagi talablarga javob berishi shart: 1) daryoning butun uzunligi bo‘yicha suv rejimi elementlarining shu daryoga xos bo‘lgan asosiy xususiyatlarini o‘zida aks ettirishi; 2) daryo o‘zani to‘g‘ri chiziqli ko‘rinishda bo‘lishi; 3) shu joyda daryo uzunligi bo‘yicha suv yuzasi nishabligi sezilarli darajada o‘zgarmasligi; 4) tanlangan joyda daryo uzunligi bo‘yicha chuqurlikning keskin o‘zgarmasligi; 5) daryoning qirg‘og‘i va o‘zani mumkin qadar barqaror, ya’ni o‘pirilish, qulash, loyqa bosish, yemirilish kabi holatlardan xoli bo‘lishi; 6) daryo o‘zani suv o‘tlari, qum, shag‘al va tosh uyumlari hamda boshqa to‘siqlardan holi bo‘lishi; 7) daryoning shu qismi irmoqsiz bo‘lishi; 8) eng asosiysi, tanlangan joyda suv o‘lchash va kuzatish ishlarini katta aniqlikda amalga oshirish imkoniyati mavjud bo‘lishi lozim. Qayd etilganlarga quyidagilar ham qo‘shimcha sifatida tavsiya etiladi. Suv o‘lchash ishlarini amalga oshirish maqsadida joy tanlashdan oldin daryoning ko‘zda tutilgan qismi (oralig‘i) bilan yirik masshtabli xaritalar, ilmiyadabiy manbalar hamda arxiv ma’lumotlari orqali ham tanishib chiqiladi. Keyingi izlanish va tadqiqotlar bevosita daryoning suv o‘lchash posti quriladigan joyida o‘tkaziladi. Bunda daryoning inshoot quriladigan qismini ko‘rib chiqish va chamalash, daryo uzunligi bo‘yicha bir nechta xarakterli ko‘ndalang qirqimlarda chuqurliklarni o‘lchash, daryo nishabligi va suvning oqish tezligini aniqlash kabi ishlar bajariladi. Bulardan tashqari, daryoning to‘linsuv davridagi eng yuqori suv sathi, qirg‘oqlaridagi o‘zgarish hamda kamsuvli davrdagi eng quyi suv sathi holatlarini aniqlash lozim bo‘ladi. Mana shu talablarning bajarilishi suv o‘lchash qurilmasining uzoq yillar uzluksiz ishlashiga imkon beradi. "Miqyos anNil"ni qurish uchun 26 tanlangan joy ana shu talablarning hammasiga javob bergan. Shu tufayli, vaqt sinovidan muvaffaqiyatli o‘tib, unda XX asrning o‘rtalarigacha, ya’ni oxirgi ta’mirlash amalga oshirilgan 4550yillargacha, qariyb 1100 yil davomida, uzluksiz kuzatishlar olib borilgan. Afsuski, hozirgi kunda Nilga nisbatan bir necha marta kichik bo‘lgan daryolar, hatto soylarda qurilgan suv o‘lchash inshootlari birgina toshqinga ham bardosh bera olmay, tez fursatda ishga yaroqsiz holga kelib qoladi. Ahmad Farg‘oniy qurgan "Miqyos anNil" ish faoliyatining davomiyligi bo‘yicha dunyoda yagona suv o‘lchash qurilmasi hisoblanadi. Biz ko‘rib chiqqan, shu sohaga tegishli bo‘lgan maxsus adabiyotlarda "Miqyos anNil"dek uzoq yillar davomida faoliyat ko‘rsatgan suv o‘lchash qurilmasi qayd etilmagan. Umuman olganda, yuqorida bildirilgan fikrmulohazalarning barchasi Ahmad Farg‘oniyning "Miqyos anNil"ni qurish uchun joy tanlash bo‘yicha hisobkitoblarining naqadar to‘g‘ri ekanligidan dalolat beradi. Download 6.22 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling