Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

 
7.4. Daryolarning bo‘ylama qirqimlari 
Ma’lumki, daryoda suvning harakati­oqishi balandliklar farqi tufayli 
yuzaga keladi. Daryo uzunligi bo‘yicha balandlikning o‘zgarishini 
bo‘ylama qirqimlarda tasvirlash mumkin. Daryolarning bo‘ylama 
qirqimlari suv yuzasi yoki o‘zan tubi bo‘yicha olingan balandlik 
ma’lumotlari asosida chiziladi. Bo‘ylama qirqimlar joyning geologik tuzili-

---

89 
shiga, relyefiga bog‘liq holda turli daryolarda turlicha shakllarga ega 
bo‘ladi. Ularni umumlashtirib, quyidagi turlarga ajratish mumkin 
(7.3­rasm). 
7
.3
- 
ra
sm D
ar
yo
lar
n
ibg b
o’yla
ma
 q
irqi
mla
ri
1
-b
oti
q b
o’yla
m
a qi
rq
im, 
2-
t
o’
ri
c
hiziq
li b
o’
yl
ama q
irqim,
3
- 
q
ab
ari
q
bo
’y
la
ma q
irqim,
4
- 
zinas
imo
n b
o’
yla
m
a qi
rq
im,
Botiq bo‘ylama qirqim - tog‘lardan tekislikka oqib tushadigan 
daryolarda kuzatiladi. Daryoning tog‘li qismida nishablik katta bo‘lib, 
tekislikka chiqqach nishablik kamayadi. Amudaryo yoki Sirdaryoning 
bo‘ylama qirqimi bu turga yorqin misol bo‘ladi. 
To‘g‘ri chiziqli bo‘ylama qirqim - tekislik daryolarida kuzatiladi. Bu 
turga misol sifatida Volga daryosining bo‘ylama qirqimini ko‘rsatish 
mumkin. 
Qabariq bo‘ylama qirqim - tog‘ platolaridan boshlanadigan kichik 
daryolarga xosdir. 
Pog‘onali yoki zinasimon bo‘ylama qirqim – asosan, tog‘ daryolari 
uchun xarakterlidir. Lekin bunday shakldagi bo‘ylama qirqimlar tekislik 

---

90 
daryolarining ba’zi qismlarida ham uchraydi. 
Daryoning bo‘ylama qirqimi unda mavjud bo‘lgan energiya 
miqdorining uzunlik bo‘yicha o‘zgarishini yaqqol tasvirlaydi.