Уцув материаллари. Маъруза матни


Биологик эхтиёжлар (органик


Download 426.44 Kb.
bet2/40
Sana13.02.2023
Hajmi426.44 Kb.
#1194818
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   40
Bog'liq
Экпериментал психология УМК 2 курс 2020 2021

Биологик эхтиёжлар (органик) жисмоний танага боглик ва уларнинг коникиши хаёт ва ривожланишни таъминлаш учун зарурдир. Бу эхтиёжлар куйидагилардан иборат: нафас олиш, овкатланиш ва ичиш, харакатланиш, дам олиш ва ухлаш зарурати. Шунингдек, улар яна бир катор мураккаб, аммо хаётий эхтиёжларни уз ичига олади, масалан: иссиклик кулайлиги, овкатланиш мувозанати, насл бериш, касалликлардан химоя килиш.Инсон




40-45 кун давомида озик-овкатсиз, 7-10 кун сувсиз, 4 кун ухламасдан, 3-5 минут давомида хаво булмасдан яшаши мумкин. Ушбу турдаги эхтиёж барча тирик мавжудотлар учун умумийдир. Улар шунингдек табиий, физиологик, табиий, биоген, органик ёки хаётий ("вита" - "хаёт") деб номланади.
Ижтимоий эхтиёжлар - бу инсоннинг бошка одамлар билан мулокотга булган эхтиёжидир, узаро тушуниш, ижтимоий фаолиятда, жамоатчилик эътироф этишида ва бошкалар.
Маънавий (идеал) эхтиёжлар бу уз-узини англаш, гузаллик яратиш, янги билим ва тажрибага эга булиш, узини такомиллаштиришга булган эхтиёждир. Маънавий эхтиёжлар маънавий кадриятларни, ижодкорликни, маънавий алокаларни яратиш истаги сифатида харакат килади. Ушбу турдаги эхтиёжларни амалга ошириш учун хеч кандай чекловлар йук ва уларни кондириш учун воситалар ва усулларни танлашда чегаралар йук.
Биологик, ижтимоий ва маънавий эхтиёжлар узаро богликдир. Асосан, одамларда биологик эхтиёжлар, хайвонлардан фаркли уларок, ижтимоий булиб колади. Аксарият одамлар учун ижтимоий эхтиёжлар идеаллардан устундир: билимга булган эхтиёж купинча касбга эга булиш, жамиятда муносиб урин эгаллаш учун восита булиб хизмат килади.
Физиологик эхтиёжлар омон колиш учун зарурдир. Буларга озик-овкат, сув, нафас олиш, бошпана, дам олиш ва купайиш эхтиёжлари киради.
Экзистенсиал эхтиёжлар хавфсизлик ва келажакка булган ишончни, шу жумладан ташки дунёдан жисмоний ва психологик хавф-хатарлардан химоя килиш заруриятини ва келажакда физиологик эхтиёжлар кондирилишига ишончни уз ичига олади.
Бошка барча эхтиёжлар А. Маслов иккинчи даражали ёки сотиб олинган деб белгиланган. Севги мухаббат, ижтимоий алокалар, мехр-мухаббат, бошка одамга гамхурлик килиш ва узига эътибор бериш, кушма тадбирларда иштирок этиш учун ижтимоий эхтиёжлар ёки эхтиёжлар.
Нуфузли ёки бошкача килиб айтганда, уз-узини хурмат килиш, бошка одамларнинг хурмати, эътироф этилиши, муваффакиятга эришиш ва юкори бахо ва мартаба кутарилиши.Нуфуз - бу жамият томонидан инсоннинг кадр- кимматини тан олишнинг улчовидир.Хдр бир инсон, купрок ёки камрок даражада, бошкаларга нисбатан хурматга сазовор, хар кимдан яхширок булишга интилиб, ракобатга мухтож. Шунинг учун жамиятда юкори мавкега эга булиш, нуфузли, машхур факультетларга укишга кириш, мартаба орттириш, фаровонликка эришиш истаги - ва нуфузли эхтиёжлар мавжуд.




Кейинги уч турдаги эхтиёжлар (когнитив, эстетик ва маънавий) инсоннинг интилишлари булиб, инсоннинг энг юкори эхтиёжлари хисобланади.
Когнитив эхтиёжлар - бу янги билим, таассуротлар, максадли ижодий фаолиятга интилиш учун атрофдаги дунёни, вокеликни урганиш. Улар когнитив эхтиёжлар деб хам аталади.
Эстетик эхтиёжлар - бу инсоннинг уйтунлик ва гузаллик, санъат ва ижодга интилишидир. Ушбу эхтиёжлар туфайли дунёда театрлар, кургазмалар, музейлар, санъат галереялари, балет, мусика ва ракс мавжуд.
Маънавий эхтиёжлар шахс сифатида усиши (узини ривожлантириш, узини такомиллаштириш) ни англаш зарурати энг юкори даражада узининг эхтиёжларини англаган холда, инсон уз хаётини уларга мос равишда куради.
Куни даражадаги эхтиёжлар коникишни талаб килади ва шунинг учун хатти-харакатларга таъсир килади. Юкори даражадаги эхтиёжлар мотивацияга таъсир кила бошлаганидан олдин одамда хар кандай вактида, инсон учун мухимрок ёки кучли булган эхтиёжни кондиришга интилади. Кейинги даражага булган эхтиёж инсон хатти-харакатларининг энг кучли хал килувчи омилига айланишидан олдин, куйи даражадаги эхтиёж кондирилиши керак. Агар асосий эхтиёжлар кондирилмаса, улар сохта эхтиёжлар билан алмаштирилади, масалан, хашаматли буюмлар, алкогол, кимор уйинлари ва бошкалар. Бу эхтиёжларни окилона чеклаш тутрисида инсонлар билишлари керак, чунки биринчидан, инсоннинг барча эхтиёжлари тулик кондирилмайди, иккинчидан, эхтиёжлар жамиятнинг ахлокий меъёрларига зид булмаслиги керак.
Аклли эхтиёжлар инсонда унинг чинакам инсоний фазилатларини ривожлантиришга ёрдам берадиган эхтиёжлардир: хакикат, гузаллик, билимга интилиш, одамларга яхшилик килиш истаги ва бошкалар.
Хаёлий эхтиёжлар инсон томонидан сунъий равишда яратилган булиб, уни амалга оширмасдан туриб (масалан, чекиш) килишингиз мумкин.Бирор инсоннинг шахс сифатида ривожланиши билан унинг имкониятлари кенгайгани сабабли, узини ифода этиш зарурати хеч качон тулик кондирилмайди. Шунинг учун хатти-харакатларни эхтиёжлар оркали ратбатлантириш жараёни чексиздир.Оч одам биринчи навбатда озик-овкат излайди ва факат овкатланганидан кейин бошпана куришга харакат килади. Кулайлик ва хавфсизликда яшаб, одам биринчи навбатда ижтимоий алокалар зарурати туфайли фаолиятга жалб килинади, сунгра бошкалардан хурмат излай бошлайди. Факатгина одам бошкаларнинг ички коникиши ва




хурматини хис килганидан кейингина унинг энг мухим эхдиёжлари унинг потентсиал имкониятларига мувофик усишни бошлайди. Аммо агар вазият тубдан узгарса, унда энг мухим эхтиёжлар кескин узгариши мумкин.


1.5.Эх,тиёжларнинг намоён булишининг узига хос характери.Шахснинг
эх,тиёж-кадриятли жабхасининг урганилиши.

Эхтиёжлар кизикишлар ва мойилликларнинг пайдо булишига асосланади.^изикишлар эхтиёждан келиб чикади.Кизикиш - бу одамнинг объектга максадли муносабати, у хакида янги фактлар билан танишиш, уни янада чукур ва чукуррок урганиш истаги.Кизикишлар турли хил ижтимоий гурухлар ва шахсларнинг жамиятдаги мавкеи билан белгиланади. Улар одамлар томонидан купрок ёки камрок амалга оширилади ва турли хил фаолият турларини рагбатлантирувчи мухим омилдир.Баъзида кизикишлар бутун хаётнинг севимли машгулотларига айланади ёки унинг маъносига айланади. Бирор кизикишларни кондириш жараёнида одам купинча янги кизикишга утади, бу унга доимий равишда такомиллаштириш имкониятини беради.
Инсоният озик-овкат, иссикдик, хавосиз яшай олмади. Оддий ишлаши учун бизга доимо бир нарса керак, бизга нимадир керак. Узингиз хохлаган нарсага эга булиш завк багишлайди, хаётда кувонч хисси пайдо булади. Эхтиёж - бу муайян нарсаларга, моддий дунёнинг нарсаларига, нарсаларга, одамларга, ижтимоий курсаткичларга булган эхтиёж, улар булмаганда одам узини кулай хис килмайди.
Ушбу таърифни инобатга олган холда эхтиёж эхтиёжга айланиши учун куйидаги мезонларга жавоб бериши керак:
-Эхтиёжнинг этишмаслиги норозилик туйгусини келтириб чикаради.
-Туйгулар билан мослашиш: биринчи боскичда салбийдан тортиб, эхтиёж пайдо булганидан кейин кувончга кадар давом этади. Бирор нарсани хохласак, асабийлашамиз, хавотирга тушамиз, хохлаган нарсамизни олсак, дам оламиз.
-Эхтиёж фиксацияси. Онг хакикатдан бизни кониктирадиган нарсаларни угирлайди. Масалан, агар биз оч булсак, озик-овкат ва хиднинг хидига эътибор каратамиз.
Эхтиёжлар тизими хам махсус коидаларга мувофик шакллантирилади: сайёрадаги барча тирик мавжудотлар учун эхтиёж умумийдир. Эхтиёжлар катъий иерархик тузилишга эга, баъзилари бирламчи, бошкалари иккинчи даражали.




Одамларнинг хатти-харакатлари фаолиятнинг асосий цузгатувчиси булган маълум бир эхтиёж мавжудлиги билан белгиланади. Узингиз хохлаган нарсани олиш учун мотивация одамни олдинга силжитади, уни харакатга келтиради. Бутун инсоният тарихида одамлар томонидан сиёсат, икдисодиёт, санъат, фан сохаларида яратган хамма нарса эхтиёжларни цондириш буйича фаолият натижасидир.
Эхтиёжларни амалга оширишнинг мумкин эмаслиги уларнинг шахс учун ахамиятлилигига ва турли хил оцибатларга боглиц булишига олиб келади:одамнинг жисмоний улими келиб чицади,агар озиц-овцат, уйцу, сув, хаво, хавфсизлик ва хоказоларга эхтиёж цондирилмаса.
Хафагарчилик - асабий тушкунлик билан боглиц ва жиддий психологик муаммоларга олиб келиши мумкин. Бунга мисол, жамият томонидан инсоннинг хизматларини тан олишнинг йукдиги.
Сублимация - норозилик энергиясини яратишга, бошцаси билан алмаштирилади.
Инсонларда юцори акд, хис-туйгулар, ихтиёрий фазилатлар мавжуд. Ушбу комбинация икки даражадаги эхтиёжларнинг мавжудлигини аникдайди: асосий ва цушимча (асосий ва иккинчи даражали).
Асосий эхтиёжлар.Ушбу гурух инсон учун биологик тур сифатида жуда мухимдир. Асосий эхтиёжлар икки гурухга булинади.
1. Физиологик- Нафас олиш, овцатланиш, чанцаш, ухлаш, дам олиш, насл цолдириш, уй цилиш.
2.Экзистенсиал-Кулайлик, ижтимоий ва хуцуций хавфсизлик, иш билан таъминланиш ва бошцалар.
Физиологик асосий эхтиёжларни биринчи навбатда цондириш керак, чунки уларсиз хаётнинг узи мумкин эмас. Санаб утилган нарсалар ва ходисалар одамларга цадимги даврлардан бери хос булган.Бирор киши асосий эхтиёжларни цондириш жараёнини янада цулайроц цилишга интилади. Агар инсоният ривожланишининг дастлабки босцичида хайвонларнинг терилари кийим сифатида ишлатилган булса, бугунги кунда бутун бир саноат бизни кийинтириш учун харакат цилмоцда.
Асосий эхтиёжлар ёшга цараб баъзиларининг бошцаларга нисбатан устунлиги томон узгариши мумкин. Масалан, ухлаш ёш болалар ва цариялар учун мухимроцдир, урта ёшда минимал дам олиб хам узимизни тетик хис цилишимиз мумкин.




Купинча хавфсизлик туьрисида саволлар мавжудлик зарурати сифатида пайдо булади. Инсон хар доим атрофдаги дунё ёки бошца одамларнинг ходисаларидан хавфни бошдан кечирган. Тсунами, музликлар, ёввойи хайвонлар ёки бошца цабилаларнинг хужуми - буларнинг барчаси одамни узини химоя цилишга ёки цочишга мажбур цилди. Вацт утиши билан шахсни ташки босцинчиликдан химоя циладиган бутун институтлар (армия, полиция, Фавцулодда вазиятлар вазирлиги) ташкил этилди. Шунинг учун хавфсизлик биринчи даражали эхтиёждир, биз хаётимиз ва мулкимиз химоя цилинишини, химоя цилинишини тушунишимиз керак.
Назарий жихатдан иккинчи даражали эхтиёжлар орасида цуйидагилар ажралиб туради:
Маънавий. Буларга дунё хацида янги билимларни олиш зарурияти, хаётнинг мазмуни ва ундаги жойни излаш, ижодий цобилиятларни ривожлантириш, уйьунликка интилиш киради.


Ижтимоий - севги, дустлик, бошца одамлар билан узаро муносабат, жамиятнинг бир цисми, алохида ижтимоий гурух (синф, мехнат жамоаси, оила) каби хис цилиш.


Нуфузли. Бу бизнинг муваффациятимизни тан олиш, узимизга муносиб булиш ва биз мансуб булган бошца хамжамият аъзоларининг хурмати зарурлиги хацида.


Шундай цилиб, асосий эхтиёжлар туьма ва физиология томонидан белгиланади, иккиламчи эхтиёжлар психологик табиатда ва хаёт давомида ривожланади.





Абрахам Маслоу 1908-1970 йилларда яшаган.
Америкалик психолог, гуманистик

психологиянинг асосчиси. Машхур "Маслов
Пирамидаси" инсон эхтиёжларини иерархик
равишда акс эттирадиган диаграмма
асосчиси. Унинг эхтиёжлар иерархияси
модели истеъмолчиларни раьбатлантириш ва
хулц-атвор назарияларини яратишда мухим
урин эгаллаган ицтисодий назарияда кенг
цулланилган.1908 йил 1 апрел, Бруклин,
Нью-Йорк, А^Шларида туьилган. 1970 йил
8 июлда (62 ёшда ), Менло Парк,
Калифорния, АКЩларида вафот этган.




Download 426.44 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   40




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling