Umumiy entomologiya

Tabbiy kushandalarga kiruvchi hashoratlar to’g’risida 
malumot. 
Foydali hasharotlar - qishloq xoʻjaligi ekinlari zararkunandalari miqdorini kamaytiradigan, 
shuningdek, odamga bevosita yoki bilvosita foyda keltiradigan hasharotlar. Foydali 
hasharotlar oʻsimlik gullarini changlatuvchi, oziq-ovqat mahsulotlari va sanoat uchun xom 
ashyo beruvchi, ekinlar zararkunandalari va boshqa zarar beruvchi hayvonlar hamda begona 
oʻtlarning tabiiy kushandalari, tabiiy jarayonlarda ishtirok etuvchilar kabi guruxlarga 
ajratiladi. Hasharotlarning, ayniqsa, ari va asalarilarning oʻsimlik gullarini changlatishdagi 
ahamiyati qadimdan maʼlum. Oziq-ovqat mahsulotlari va texnika materiallari beruvchi 
Foydali hasharotlarga asalarilar (asal va mum beradi), tut ipak qurti (pilla), ayrim chervetslar 
(lok ishlab chiqaradi) va boshqa kiradi. Zararkunanda hasharotlar kushandasi yoki ularda 
parazitlik qiluvchi koʻpgina Foydali hasharotlar maʼlum. Mac, oltinkoʻzlar, sirfidlar, 
xonqizi qoʻngʻizlari, kanaxoʻr, tripslar, yirtqich qandala — oriuslar, afididlar va boshqa 
Oʻsimliklarni himoya qilishning biologik usulida parazit entomofaglardan trixogramma, 
gabrabrakondsh(tunlamlar tuxumi va qurtiga qarshi) foydalaniladi. Shumgʻiyap qarshi 
mahalliy gerbifag — fitomiza pashshasi muvaffaqiyatli qoʻllaniladi. 
Hasharotlar tuproq paydo boʻlishida ham ishtirok etadi (mas, birlamchi qanotsiz 
hasharotlardan oyoqdumlilar). Koʻpgina hasharotlar tuproq qatlamini organik moddalar 
bilan boyitadi (tuproqda yashovchi chumolilar, termitlar, chuvalchanglar va baʼzi 
qoʻngʻizlar). Bog'dagi o'simliklarni tabiiy himoya qilishning biologik usullaridan biri 
zararkunandalarning tabiiy dushmani sifatida foydali hasharotlardan foydalanish, ularni 
o'rganish va bog'ning joylashishiga va undagi hayotga yordam berishni o'z ichiga oladi. 
Qanday hasharotlar foydali? Keling, ular bilan biroz yaqinroq tanishaylik. Hasharotlarning 
tabiatda moddalar almashinuvidagi ahamiyati. Ko’pchilik hasharotlar tirik o’simlik 
to’qimalari bilan oziqlanadi. Lеkin ularning hammasini zararkunanda dеyish mumkin emas. 
Aksincha, ular tabiatda moddalar aylanishining eng muhim zvеnosi hisoblanadi. Bu jihatdan 
ularni o’txo’r umurtqali hayvonlarga o’xshatish mumkin. O’z navbatida, hasharotlarning 
o’zi ham boshqa hayvonlar (masalan, qushlar, sudralib yuruvchilar, suvda va quruqlikda 
yashovchilar, hasharotxo’r sut emizuvchilar, yirtqich hasharotlar) uchun oziq manbai 

---

hisoblanadi. Hasharotlarsiz umurtqali va umurtqasiz hayvonlarning ko’pchiligi hayot 
kеchira olmagan bo’lardi.
Xonqizi 
Ladybug - bu bog'dagi taniqli foydali hasharot. Dumaloq qo'ng'izlarga tegishli va turlarga 
qarab, u 4-9 mm uzunlikda. Eng ko'p uchraydigan etti nuqta xonim. Qo'ng'iz qo'li qizil 
eritrada 7 ta qora nuqta uchun nom oldi. Bundan tashqari, sariq elitra va qora nuqta yoki
qorong'u qo'ng'izlar porloq dog'lar bilan yoki umuman ularsiz. Shuningdek, dog'lar soni 
yoki qanotlarning shakli o'zgarishi mumkin. Umuman olganda, bizda 70 ga yaqin yirik 
sigirlar bor, ularning 50 ga yaqini bargli bargli aphidlar bilan, qolganlari qobiq aphidlari va 
o'rgimchak oqadilar bilan oziqlanadi. Ladybugs boshqa bargli bargli aphid ekzaminatorlari 
bilan bog'dagi eng muhim yordamchidir.