Umumiy fitopatalogiya va mikrobiologiya

mitseliy xarakterlidir.
Gaustoriy. Fitopatogen zamburug‗larning hujayralararo joylashgan ekzogen 
va endogen mitseliysi ko‗pincha maxsus organ – gaustoriy (so‗rg‗ich) – hosil 
qiladi (3-rasm). U xo‗jayin o‗simlik hujayrasiga kiradi va undan ozuqa moddalarni 
so‗radi. Gaustoriylar har xil shaklga, ayrim sistematik guruhlar turlari uchun esa 
bir xil va turg‗un shaklga ega bo‗lib, bu holda ular muayyan sistematik 
guruhlarning diagnostik belgilaridan biri sifatida qo‗llaniladi.
3-rasm. Blumeria (a), 
Albugo (b) va Peronospora 
(v) turkumlari turlarining 
gaustoriylari 
(Popkova i dr., 2005) 
Gaustoriylarning rivojlanishi, masalan, Ascomycota filumiga mansub 
ekzogen un-shudring zamburug‗larida quyidagi usulda amalga oshadi. O‗simlik 
yuzasida gifa yassi palla – apressoriy – hosil qiladi va uning vositasida 
epidermisga zich yopishadi. Apressoriydan ajralib chiqadigan fermentlar ta‘sirida 
o‗simlik hujayrasining devorchasi shishadi va yumshaydi. Apressoriydan ingichka 
gifa o‗sib chiqadi va xo‗jayin o‗simlikning yumshagan hujayra devorchasini oson 
teshib, hujayra ichiga kiradi. U yerda gifa o‗sib, oldin pufaksimon struktura, undan 
esa ancha murakkab organ – gaustoriy – hosil qiladi. Endogen hujayralararo 
mitseliyda ham gaustoriy shu usulda rivojlanadi, bunda faqat apressoriy hosil 
bo‗lmaydi.

---

14 
Gaustoriy xo‗jayin o‗simlik hujayra qobig‗ini teshib kiradigan asosiy va juda 
ingichka qismdan va hujayra ichidagi kengaygan qismdan tashkil topadi. Shakli, 
o‗sish xarakteri va shoxlanishi bo‗yicha gaustoriylar oddiy mitseliy gifalaridan 
kuchli darajada farq qiladi. Buning sababi faqat hujayra ichi bo‗shlig‗ining torligi 
emas, balki hujayra tarkibi begona tana kirishiga ko‗rsatadigan javobi hamdir. 
Ko‗p hollarda xo‗jayin o‗simlik hujayrasi sitoplazmasidan sellyuloza ajratilib, u 
gaustoriy atrofida qobiq hosil qiladi.
Gaustoriylardan farqli o‗laroq, tirik hujayra bo‗shlig‗idan o‗tayotgan endogen 
mitseliyning o‗sish xarakteri o‗zgarmaydi. Gaustoriylar mavjudligi hujayralararo 
va hujayra ichi mitseliylari orasidagi tafovutni yo‗qqa chiqaradi. Ayrim hollarda 
ma‘lum bo‗lishicha, mitseliy hujayralar orasida yoki ichida rivojlanishi zamburug‗ 
qanday sharoitda rivojlanayotganligi bilan bog‗liq ekan.