Umumiy fizika(mexanika) fanidan ma’ruza mashg’ulotlarida o’qitish texnologiyasi 1- mavzu: Kirish


Download 5.66 Kb.
Pdf ko'rish
bet10/13
Sana26.01.2018
Hajmi5.66 Kb.
#25335
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13

4-ilova.
 
     Yuqoridagi  kelishmovchilikni  inertsiya  kuchlari  tushunchasini  kiritish  bilan  bartaraf  kilamiz:  sharni 
tezlanishi  vagondagi  jismga  boshka  jismlarni  ta’siri  tufayli  emas,  balki  vagonni  Yerdagi  kuzatuvchiga 
nisbatan  tezlanuvchan  harakati  tufayli  vujudga  keladi.  SHuning  uchun  noinertsial  sanok  sistemadagi 
jismga  ta’sir  etuvchi  bunday  kuchlarni  (Nьyuton  kuchlaridan  fark  kilish  uchun)  inertsiya  kuchlari 
deyiladi.  Bu  kuchlarni  jismlarga  ta’siri  xam  Nьyuton  kuchlarinikidek  buladi.  Demak  vagondagi  shar 
inertsiya  kuchi  F
i
  =  -  m  a
o
  ta’sirida  harakatga  keladi.  SHuning  uchun  noinertsial  sanok  sistemalarida 
jismga ta’sir etuvchi kuchlar F
n
 va F
i
 kuchlarni yigindisi deb karash kerak  

ma' = ∑ F
n
 + F
i
  
yoki  
ma' = ∑ F
n
 - m a
o
  
       Bu  yerda  a'  noinertsial  sanok  sistemadagi  jismni  barcha  kuchlar  ta’sirida  olgan  tezlanishidir.  
       SHunday  kilib:  1.  Inertsiya  kuchlari  fakat  noinertsial  sanok  sistemadagina  ta’sir  kiladi.  
       2.Inertsiya  kuchlari  odatdagi  Nьyuton  kuchlaridan  fark  kilib,  ularni  yuzaga  kelish  sabablarini 
jismlarni 
uzaro 
taxsiridan 
chikarib 
bulmaydi.  
      3. Inertsiya kuchlari uchun Nьyuton III-konunini kullab bulmaydi.  
 
5-ilova. 
Tekis  aylanma  harakat  kilayotgan  sistemaning  xar  bir 
nuktasi  markazga  intilma  kuch  ta’sirida  bulib,  u  bilan  boglik 
sanok sistemasi noinertsial sistemani xosil kiladi. Tezlanuvchan 
harakat  kiluvchi  ushbu  sistemadagi  inertsiya  kuchini  kuraylik. 
Massa  markazidan  utgan  kuzgalmas  uk  atrofida  o’zgarmas 
burchak  tezlik  bilan  aylanayotgan  disk  olaylik.  Disk  bilan 
birgalikda uning markaziga rezina ip bilan boglangan shar xam 
aylanma  harakat  kilishi  mumkin.  Tinch  xolatda  bulgan  disk 
ustidagi shar aylanish ukidan ma’lum bir masofada joylashgan 
bulsin.  Disk  aylanma  harakatga  keltirilsa,  sharchaga  radius 
buylab markazga intilma kuchga teskari yunalishda markazdan 
kochma  inertsiya  kuchi  ta’sir  kilib  rezinani  chuzadi.  Bu  kuch 
bilan  rezinaning  elastilik  kuchi  tenglashganda  sharchaning  siljishi  tuxtaydi.  Bu  xolatdagi  sharchaning 
chizikli tezligi v bulsa, markazdan kochma inertsiya kuchi  
.  
       SHunday  kilib  ω  burchak  tezlik  bilan  aylanuvchi  xar  qanday  sistema  noinertsial  sanok  sistemasini 
xosil  kiladi.  Bu  sistemada  joylashgan  jismlarga  markazdan  kochma  inertsiya  kuchlari  ta’sir  kiladi. 
Bunday kuchlar ta’sirida aylanayotgan diskdagi mayatnik muvozanat xolatidan ma’lum burchakka ogadi. 
6-ilova. 
Agar 
jism 
noinertsial 
sanok 
sistemasiga 
nisbatan 
harakatlanayotgan  bulsa  unga  kushimcha  inertsion  tabiatga  ega 
bulgan 
Koriolis 
kuchi 
ta’sir 
kiladi.  
       Inertsiya  markazidan  utgan  ukka  nisbatan  aylanma  harakat 
kila  oladigan  disk  ustida  m  massali  sharcha  v  tezlik  bilan  OA 
radius buylab A nuktaga tomon harakat kilsin. Diskni o’zgarmas 
burchak  tezlik  bilan  harakatga  keltirsak  jism  OA  radius  buylab 
emas,  balki  OV  traektoriya  buylab  harakatlana  boshlaydi. 
CHunki aylanayotgan diskning xar bir nuktasi bilan boglik sanok 
sistemasi  inertsial  sistema  bulib,  bu  nuktalarning  chizikli 
tezliklari  mikdor  va  yunalish  jixatdan  uzgarib  boradi.  Bu  uzgarish  nuktalarning  tezlanish  bilan  harakat 
kilayotganini 
bildiradi.  
       Bunda  xarakalanayotgan  K'  sistemada  sharchaning  tezlanishi  umumiy  xolda     a'  =  a  -  a
o
  +  a
n
  + 
a
k
           (1) buladi. a' - K' sistemaga nisbatan sharchani tezlanishi, a
n
 - normal tezlanish, a
o
 - ilgarilanma 
siljishdagi  tezlanish,  a
k
  =  2  v  ω  Koriolis  tezlanishi  deyiladi.  Uni  yuzaga  kelish  sababi:  diskni  aylanishi 
natijasida  jism  OV  egrirok  chizik  buyicha  siljiydi  va  uni  diskga  nisbatan  tezligi  v  uz  yunalishini 
uzgartadi.  Bunda  guyo  jismga  v  tezlikka  tik  bolgan  F
k
  Koriolis  kuchi  ta’sir  kilayotgandek  buladi. 
SHarchaga ta’sir etuvchi kuchlar  

m a' = m a - m a
o
 + m ω
2
 r + 2mvω      buladi.  
      Bu noinertsial sanok sistemasidagi dinamikani asosiy tenglamasidir.  
Yoki      ma' = F + F
in
 + F
mki
 + F
kor
      (2)  
bu  yerda  F
in
  =  -  ma
o
'  -  noinertsial  sanok  sistemasini  ilgarilanma  harakatiga  asoslangan  inertsiya  kuchi; 
F
mki
 = mω
2
r - markazdan kuchirma inertsiya kuchi,  
F
kor
 = 2 mvω      yoki      F
kor
 = 2 m [v • ω ]     (3)  
Koriolis kuchidir.  
      Bu kuch juda kichik, ammo uzok davom etib tursa sezilarli buladi. Masalan, shimoliy yarim shardagi 
daryolarni ung soxillari yuviladi. Temir yullarni ung tomonlari yeyiladi, shimolga karab otilgan snaryad 
shimoliy  yarim  sharda  sharkka,  janubga  otilgani  esa  garbga  ogadi,  yukoridan  erkin  tushayotgan  jism 
sharkka  ogadi.  Fuko  mayatnigini  tebranish  tekisligi  aylanadi.  Uni  kuraylik  :  masalan,  Yerni  shimoliy 
kutbi ustida mayatnik uzun aylana osmaga ilingan. Uni tebrantirsak ogirlik kuchi va taranglik kuch ta’siri 
ostida bitta turgun tekislikda tebranish kerak. Yer esa uni ostida aylanadi. Mayatnikni tebranish tekisligini 
Yer sirtiga proektsiyasi kutbda Yerni aylanish yunalishiga karama-karshi yunalishda 1 soatda 15
o
 tezlik 
bilan 
buriladi.  
       Yerni  uz  uki  atrofida  aylanishi  boshka  kupgina  effektlarda  xam  namoyon  buladi.  Masalan  Meksika 
kurfazidan  Floridaga  tomon  kuchli  okimni  Koriolis  kuchi  burib  Amerika  kirgoklaridan  uzoklashtirib 
Atlantikaga undan Barents dengizga olib chikadi. Ekvatordan issik xavo kutarilib kutbga harakatlanadi va 
yukori bosimli subtropik oblastni tashkil etadi va x.k (3) ifodada v va ω lar uzaro tik bulganda (v.|.ω ) F
kor
 
maksimal kiymatga ega buladi. Agar v || ω bulsa F
kor
 = 0 bulishi ma’lum. Umumiy xolda v va ω lar uzaro 
burchak xosil kilsa, F
kor
 ning kiymati ikki vektorning vektor kupaytmasi xossasiga asosan  
F
kor
 = 2 mvω sinα      (4) buladi.  
       Yerni  uz  uki  atrofida  sutkalik  aylanishi  unga  nisbatan  tinch  yoki  harakatlanyotgan  jismlarga  F
m.k
 
markazdan  kochma  va  F
kor
  Koriolis  kuchlari  orkali  ta’sir  kiladi.  Xususan,  jismning  ogirlik  kuchi  yoki 
erkin  tushish  tezlanishi  g  -  ning  Yerning  turli  goegrafik  kengliklardagi  kiymatlarini  farki  F
m.k
  bilan 
aniklanadi. Jism kutbda bulsa, u fakat tortishish kuchi ta’sirida buladi, chunki F
m.k
 = 0, ya’ni  
r = mg
k
 = γ • (M
er
 • m) / R
k
2
  
 
      Bunda  
 
kutbdagi 
erkin 
tushish 
tezlanishidir.  
      Agar jism ekvatorda joylashgan bulsa F
tor
 bilan F
m.k
 lar karama-karshi yunalishda bulib, jism ogirligi 
kamayadi.  
 
      
a
n
 

ekvatordagi 
markazga 
intilma 
tezlanish,  
      R
e
 = 6378 km Yerning ekvatorial radiusidir.  
 
ekanini xisobga olsak ekvatordagi erkin tushish tezlanish  
 

buladi.  
      Ixtiyoriy φ geografik kenglikdagi normal tezlanish  
 
tenglama bilan aniklanadi. Demak, erkin tushish tezlanishi kutbdagiga karaganda ekvatorda kichik buladi.  
 
Nazorat savollari.  
1. Inertsial sanok sistemalari deb nimaga aytiladi?  
2. Noinertsial sanok sistemasi deb qanday sistemaga aytiladi?  
3. Nьyuton konunlari qanday sistemalar uchun urinli?  
4. Inertsiya kuchlarini tushuntiring?  
5. Marazdan kochma inertsiya kuchini xosil bulishini tushuntiring.  
6. Koriolis kuchlari qanday xosil buladi?  
7. Noinertsial sanok sistemasida saklanish konunlari nima uchun bajarilmaydi?  
8. Aylanuvchi sanok sistemalarida Nьyuton II konuni qanday buladi ?  
9. Koriolis kuchini yunalishi qanday?  
10. Fuko mayatniki nimani isbotlaydi?  
 
7-ilova 
FSMU texnologiyasiga doir jadvalni to’ldiring. 
Savol 
Nima  uchun  noinertsial  sanoq  sistemasida  
inertsiya kuchlari payda bo’ladi? 
(F) Fikringizni bayon eting 
 
(S
Fikringiz 
bayoniga 
sabab 
ko’rsating 
 
(M
Ko’rsatgan 
sababingizni 
isbotlovchi dalil keltiring 
 
(U) Fikringizni umumlashti-ring 
 
 
 16-mavzu: Galileyning nibiylik printsipi  
16.1. Ma’ruza mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi 
Vaqti – 2 soat 
Talabalar soni: 45-50 nafar 
O’quv mashg’ulotining shakli 
Kirish, vizual ma’ruza 
Ma’ruza mashg’ulotining rejasi  
 
1.Galiley almashtirishlari. 
2.Tezliklarni qo’shishning klassik qonuni. 
3.Invariantlik printsipi. 
4.Klassik mexanikaning qo’llanilish chegarasi. 
 O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Galiley almashtirishlari, tezliklarni qo’shishning klassik 
qonuni, invariantlik printsipi hamda klassik mexanikaning qo’llanilish chegarasi bilan tanishtirish. 
Pedagogik vazifalar
 
-Galiley almashtirishlarini 
tushuntirib berish. 
-Tezliklarni qo’shishning klassik 
qonuni bilan tanishtirish. 
-Invariantlik 
printsipi 
haqida 
tushuncha berish. 
-Klassik  mexanikaning  qo’llanilish 
chegarasin  mavjudligini  ko’rsatib 
berish. 
O’quv faoliyatining natijalari: 
Talaba: 
-Galiley almashtirishlarini tushunib yetish. 
 
-Tezliklarni qo’shishning klassik qonuni bilan tanishish. 
 
 
-Invariantlik printsipi haqida tushunchaga ega bo’lish. 
 
-Klassik  mexanikaning  qo’llanilish  chegarasin  mavjudligini  anglab 
yetish. 

O’qitish uslubi va texnikasi 
Vizual ma’ruza, blits-so’rov, bayon qilish, texnikasi 
O’qitish vositalari 
Ma’ruzalar matni, proektor, lar, grafik, organayzerlar. 
O’qitish shakli 
Jamoa, guruh va juftlikda ishlash 
O’qitish shart-sharoiti 
Proektor, ‘kompyuter bilan jihozlangan auditoriya 
 
16.2.Ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi  
Bosqichlar, 
vaqti 
Faoliyat mazmuni 
O’qituvchi 
talaba 
1-bosqich. 
Kirish (10 min). 
 
1.1.Mavzu,  reja,  uning  maqsadi  va  o’quv  faoliyatining 
natijalari  ma’lum qilinadi    (1- ilova). 
1.1. Eshitadi, yozib 
oladi. 
 
2-bosqich. 
Asosiy 
(60 min.) 
 
2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim  darajalarini 
aniqlash uchun tez kor savol-javob  o’tkazadi (2 -ilova) 
 
2.2. O’qituvchi vizual materiallardan foydalangan holda 
ma’ruzani bayon etadi(3-,4-,5-,6-ilovalar) 
 
2.3. Talabalarga mavzuning asosiy tushunchalariga e’tibor 
qilishni va yozib olishlarini ta’kidlaydi. 
2.1Eshitadi.  O’ylay  di, 
javob beradi. 
Javob  beradi  va  to’g’ 
rijavobni eshitadi 
2.2.Ilovada  beril  gan 
ma’lumotlarni 
asosiy 
joylarini yozib oladilar. 
2.3.E’tibor 
qaratadi, 
yozib ola di. 
3-bosqich. 
Yakuniy 
(10 min.) 
 
3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalar e’tiborini asosiy 
masalalarga qaratadi. 
3.2.Mustaqil ish uchun Sanoq sistemasi va nisbiylik 
printsipini o’rganib kelish vazifa qilib beradi. 
3.1. Eshitadi, 
aniqlashtiradi. 
3.2.Topshiriqni 
yozib  
oladi, baholarni eshitadi. 
 
Vizual materiallar 
1-ilova. 
Mavzu: Galileyning nibiylik printsipi  
Reja: 
1.Galiley almashtirishlari. 
2.Tezliklarni qo’shishning klassik qonuni. 
3.Invariantlik printsipi. 
4.Klassik mexanikaning qo’llanilish chegarasi 
Darsning  maqsadi: Talabalarga Galiley almashtirishlari, tezliklarni qo’shishning klassik qonuni, 
invariantlik printsipi hamda klassik mexanikaning qo’llanilish chegarasi bilan tanishtirish 
O’quv faoliyatining natijalari: 
-Galiley almashtirishlarini tushunib yetish. 
-Tezliklarni qo’shishning klassik qonuni bilan tanishish. 
-Invariantlik printsipi haqida tushunchaga ega bo’lish. 
-Klassik mexanikaning qo’llanilish chegarasin mavjudligini anglab
 yetish. 
2-ilova. 
1. Galiley almashtirishlarini bilisizmi?  
2. Tezliklarni kushishni klassik konuni qanday?  
3. Klassik mexanika kaysi soxalarda tugri buladi?  
5. Galileyning nisbiylik printsipini tushuntiring.  
6. Yoruglik tezligi qanday tezlik?  
 
3-ilova. 

Nьyuton mexanikasida biron K inertsial sanok sistemasiga nisbatan v
o
 = const tezlik bilan 
harakatlanayotgan inertsial sanok sistemasi K' ga utish koordinatalar va vaqt     almashtirishlari orkali 
amalga oshiriladi.  
[ K (x, y, z, t,) va K' (x', y', z', t') ]  
t = t' = 0 momentda K va K' larni koordinata boshlari ustma-
ust tushsin. K' K ga nisbatan harakatlanayotgan paytda biron 
M nukta xam harakatlanayotgan bulsa uni shu ikki 
sistemalarning koordinatalari orasida kuyidagiga boglanish 
bor.  
x' = x - v
ox
 • t,      y' = y - v
oy
 t,       z' = z - v
oz
 t,      t' = tv
o
  
yoki      r'= r - v
o
 t       va       t' = t  
x, y, z va x', y',z', lar M nuktaning K va K' sanok 
sistemalaridagi koordinatalari. Harakat vaqtida U' va U ; Z' va Z uklar parallel bulsa uning koordinatalari 
orasidagi boglanish kuyidagicha buladi :  
x' = x - v
o
 t;      y' = y ,      z' = z      va      t' = t  
Bu Galiley almashtirishlaridir.  
 
4-ilova. 
Bir  xil  inertsial  sanok  sistemalarida  vokeani  sodir  bulish  vaqtlari  bir  xil  (t=t')  va  jismni  ulchamlari 
o’zgarmas kolishi xech kimda gumon tugdira olmaydi. Biz bir sistemadan ikkinchisiga utishda vokeani 
sodir  bulish  tezligi  (m-n  :  M  nuktani  harakat  tezliklari)  qanday  bulishini  kuraylik.  K  sistemada  moddiy 
nuktani tezligi  
 
umuman V = V'+ V
o
      (2) yoki V' = V - V
o
      (3) yozish mumkin. (2) yoki (3) klassik mexanikada 
tezliklarni kushish koidasidir.  
      Bu yerda V
o
 - kuchish tezligi, V' - nisbiy tezlik, V - absolyut tezlikdir.  
      Moddiy nuktani tezlanishlari ikkala sistemada xam bir xil: 
yoki      a = a'      (4) ekan:  
 
      Demak, xar ikki sistemada joylashtirilgan bir xil massali moddiy nuktalarga birday kuch bilan ta’sir 
etilsa, ular olgan tezlanishlar bir xil buladi.  
 
5-ilova. 
Buni ma’nosi shuki, kuzgaluvchan K' va kuzgalmas K inertsial sanok sistemalarida V<moddiy nuktaning massasi sanok sistemasining tezligiga boglik emas yoki Nьyutonning II konuni bu 
sistemalarda uz kurinishini uzgartmaydi :  
F=ma      va      F
1
 = ma
1
 
Boshkacha aytganda, klassik dinamikaning asosiy konuni bulgan Nьyutonning ikkinchi konuni 
Galiley almashtirishlariga, nisbatan invariantdir. Umuman bir sanok sistemasidan ikkinchisiga utganda 
biror fizik xodisani ifodalovchi konunning matematik ifodasi o’zgarmasa, ushbu xolat mazkur 
almashtirishga nisbatan invariant deyiladi. Nьyuton II konuni invariant bulgani uchun undan kelib 
chikuvchi mexanikaning boshka konunlari: impulps, energiya, impulps momentlarining saklanish 
konunlari xam Galiley almashtirishlariga nisbatan invariant buladi.  

Klassik mexanikaning yana bir xossasi shundayki, inertsial sanok sistemasida olingan kesma uzunligi 
(yoki bosib utilgan yul) shu inertsial sistemaning kuzgalmas yoki kuzgaluvchanligiga boglik bulmagan 
absolyut kattalikdir. (l = l
1
).  
      Yukoridagilardan kurinadiki, bir xil mexanik tajribalar mazkur sistemalarda bir xil natijani beradi
ya’ni xech qanday mexanik tajriba inertsial sanok sistemalaridan kaysi biri tinch xolatda-yu, kaysinisi 
harakat kilayotganini aniklashga imkon bermaydi.  
      Bu fikr birinchi marta Galiley tomonidan bayon kilingan bulib u nisbiylikning mexanik printsipi 
(tamoyili) ni ifodalaydi va uni Galileyning nisbiylik printsipi deb yuritiladi.  
      Nisbiylik printsipi harakat tenglamalarining barcha inertsial sanok sistemalarida bir xil bulishini ya’ni 
tinchlik xolati bilan tugri chizikli tekis harakatni bir-biridan ajratib bulmaslikni, boshkacha aytganda 
harakatni nisbiyligini kursatadi.  
      Amalda bu printsip muayyan sanok sistemasida turib utkazilgan xar qanday mexanik tajriba 
yordamida sistemaning tinch turganini yoki tugri chizikli tekis harakat kilayotganini aniklab bulmasligida 
namoyon buladi.  
 
6-ilova. 
Klassik mexanika juda kup xodisalarni tushuntira olsada XX asr boshlariga kelib uning xulosalari ba’zi 
tajriba natijalarini tugri baxolay olmay koldi. Masalan, elektr maydonida tezlatilgan elektron  
 
tezlikka  ega  bulib, 
U
~
 bog’lanish 
grafikda keltirilgan. 
Formula 
bo’yicha 
hisoblangan 
bog’lanish  1-to’g’ri  chiziq  bo’yicha  bo’lishi 
kerak  edi,  ammo  u  2-egri  chiziq  bo’yicha 
o’zgargan. 
 
 Demak, uncha katta bulmagan tezliklar (v << c) da 
boglanish klassik konunlardan 
foydalanib topilgan natijaga mos keladi. Lekin elektronning tezligi yoruglik tezligi S ga yakinlashgan sari 
tajriba natijasi nazariy xisoblash natijasiga nisbatan sekin ortib borgan. Bu xodisani olimlar tezlik 
ortganda elektron massasi xam ortib boradi deb tushuntirdilar. Bunday misollarni kuplab keltirish 
mumkin.  
      Nьyuton mexanikasining asosida bir jinsli va izotrop fazo va bir jinsli vaqt mutlok tushunchalar ekani 
yotadi va barcha inertsial sanok sistemalar teng xukukli bulib, dinamika konunlari bir xil shaklda 
yoziladi. Vaqtning mutlokligidan, ayni sanok sistemasida bir vaqtda sodir bulgan ikkita fizik xodisa 
boshka sanok sistemasida xam bir vaqtda sodir bulishi kelib chikadi. Agar vokea bir joyda sodir bulsa, bu 
xulosa tugri. Lekin turli joylarda sodir bulgan xodisalar uchun bu fikrni aytish kiyin, chunki bu fikr uzaro 
ta’sirlashuv cheksiz katta tezlik bilan tarkaladi degan farazga asoslangan.  
      Yukoridagi fikrlar xamda juda kup boshka tajribalar natijalarini taxlil kilish kursatadiki, Nьyuton 
mexanikasining kullanish soxasi relyativistik (katta tezliklarda sodir buladigan) va kvant (mikroolamdagi) 
xodisalari bilan cheklangan. Bu mexanikani  
      1. Yoruglik tezligi va unga yakin tezlik bilan harakatlanuvchi jismlarga.  
      2. Elementar zarralarga, mikroolam jismlariga xam.  
      3. Ulchamlari va massalari juda kichik bulgan jismlarga kullab bulmaydi.  
      SHunday kilib fazo va vaqtning mutlokligi xakidagi tasavvurlar tamoman tugri emas, uni kayta kurib 
chikish kerak degan fikrlar paydo buldi.  
 
Nazorat savollari.  

1. Galiley almashtirishlarini tushuntiring.  
2. Tezliklarni kushishni klassik konuni qanday?  
3. Invariantlik nima?  
4. Klassik mexanika kaysi soxalarda tugri buladi?  
5. Galileyning nisbiylik printsipini tushuntiring.  
6. Nisbiylik printsipi amalda nimada namoen buladi?  
7. Yoruglik tezligi qanday tezlik?  
8. Klassik mexanika XX asrda boshlariga kelib kaysi tajribalarni baxolay olmadi?  
9. Relyativistik xodisalar deb qanday xodisalarga aytiladi?  
10. Klassik mexanika konunlarini qanday jismlarga kullay bulmaydi?  
 
 
 17mavzu: Maxsus nisbiylik nazariyasi elementlari( 
I
 ) 
17.1.Ma’ruza mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi 
Vaqti – 2 soat 
Talabalar soni: 45-50 nafar 
O’quv mashg’ulotining shakli 
Kirish, vizual ma’ruza 
Ma’ruza mashg’ulotining rejasi  
 
1.Yorug’lik tezligining doimiyligi. 
2.Galileyning nisbiylik printsipi va elektrodinamika qonunlari. 
3.Eynshteynning nisbiylik printsipi. 
 O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga  yorug’lik tezligining doimiyligi, Galileyning nisbiylik 
printsipi va elektrodinamika qonunlari hamda Eynshteynning nisbiylik printsipi to’g’risida bilim berish. 
Pedagogik vazifalar
 
- Yorug’lik tezligining doimiyligi 
ta’kidlab o’tish. 
-Galileyning nisbiylik printsipi va 
elektrodinamika qonunlari orasidagi 
mavjud muammolarni ko’rsatib 
berish. 
-Eynshteynning nisbiylik printsipini 
tushintirib berish. 
O’quv faoliyatining natijalari: 
Talaba: 
- Yorug’lik tezligining doimiyligini anglab yetish. 
 
-Galileyning nisbiylik printsipi va elektrodinamika qonunlari 
orasidagi mavjud muammolar bilan tanishish. 
 
-Eynshteynning nisbiylik printsipini o’rganish. 
O’qitish uslubi va texnikasi 
Vizual ma’ruza, blits-so’rov, bayon qilish, “FSMU” ,  texnikasi 
 
O’qitish vositalari 
Ma’ruzalar matni, proektor, grafik, organayzerlar. 
O’qitish shakli 
Jamoa, guruh va juftlikda ishlash. 
O’qitish shart-sharoiti 
Proektor, ‘kompyuter bilan jihozlangan auditoriya 
 
17.2. Ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi 
Bosqichlar, 
vaqti 
Faoliyat mazmuni 
O’qituvchi 
talaba 
1-bosqich. 
Kirish (10 min). 
 
1.1.Mavzu, 
reja, 
uning 
maqsadi 
va  o’quv 
faoliyatining natijalari  ma’lum qilinadi    (1- ilova). 
1.1. Eshitadi, yozib 
oladi. 
 
2-bosqich. 
Asosiy 
(60 min.) 
 
2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim  
darajalarini aniqlash uchun tez kor savol-javob  
o’tkazadi (2 -ilova) 
 
2.2. O’qituvchi vizual materiallardan foydalangan 
holda ma’ruzani bayon etadi(3-,4-,5-ilovalar) 
 
2.3. Talabalarga mavzuning asosiy tushunchalariga 
2.1Eshitadi.  O’ylay  di, 
javob beradi. 
Javob  beradi  va  to’g’ 
rijavobni eshitadi 
2.2.Ilovada 
beril 
gan 
ma’lumotlarni 
asosiy 
joylarini yozib oladilar. 
2.3.E’tibor qaratadi, yozib 

e’tibor qilishni va yozib olishlarini ta’kidlaydi. 
ola di. 
3-bosqich. 
Yakuniy 
(10 min.) 
Download 5.66 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling