Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

2. Iplarning rangi nima uchun ikki xil bo‘ladi?
3. Bo‘ylama va ko‘ndalang iplarning yo‘nalishi qanday aniqlanadi?
4. Gazlamaning o‘ng va teskari tomonlari qanday bilinadi?
5. Gazlamaning milki titilib ketmasligining sababini tushuntiring.
6. Yigiruvchi va to‘quvchi kasblari haqida nimalarni bilasiz?
7. Gazlamadagi qaysi ip ko‘proq cho‘ziladi?
2.2. АSBОB-USKUNАLАR, MОSLАMАLАR VА 
ULАRDАN FОYDАLАNISH
Qo‘l ishlari. Asbob-uskunalar haqida umumiy 
ma’lumot
Qo‘lda bajariladigan ishlarga mashinada bajariladigan ish-
larga nisbatan ko‘proq vaqt ketadi. Qo‘l ishlari ikki guruhga 
bo‘linadi: tik turib bajariladigan va o‘tirib bajariladigan ishlar. 
Tik turib bajariladigan ishlarda kiyim yoki kiyim bo‘lagi stol 
ustiga qo‘yiladi, o‘tirib bajariladigan ishlarda esa ularni ham 
stol ustiga, ham o‘quvchining tizzasiga qo‘yib bajarish mum-

---

139
kin. Oyoq toliqmasligi uchun o‘tirib bajariladigan ish o‘rnini 
pastki qismiga kichkina taglik o‘rnatiladi. Ishlatiladigan as-
bob va moslamalar olishga qulay va bir-biriga yaqinroq qilib 
qo‘yiladi. Qo‘lda ish bajaruvchilar uchun ish o‘rnini tashkil 
etishda quyidagi jihozlar kerak bo‘ladi: stol – yuqori qismi 
silliq, mehnat qurollari va namunalarni saqlaydigan, ochiladi-
gan tortmalardan tashkil topgan; maxsus ish qutichasi – ip va 
qurollarni saqlash uchun; chiqindilar uchun idish; oyoq uchun 
tirgak.
Stol o‘ng tomonining old qismida chegaralangan joy bo‘lib, 
bu yerda qaychi, bo‘r, igna, ip va hokazolar saqlanadi. Stol 
o‘ng tomonining yuqori burchagiga organik shisha tagiga tex-
nologik xarita joylashtiriladi. Ish stollarining tagiga chiqindi-
lar idishi qo‘yiladi. Tik turib yoki o‘tirib ishlayotganda gavda 
holatiga ahamiyat berish zarur, chunki gavda holati noto‘g‘ri 
bo‘lsa, odam tez charchaydi, ish qobiliyati pasayadi va gav-
da qiyshayib yoki bukchayib qolishiga olib keladi. Ishchi 
to‘g‘ri o‘tirishi uchun oyoqlar tirgakka to‘la tiralib turishi 
kerak. Oyoqlarni chalishtirib o‘tirmagan ma’qul, aks hol-
da qon aylanishi yomonlashadi. Gavdani va boshni to‘g‘ri 
tutib yoki salgina oldinga egib o‘tirish kerak. Tikayotgan 
kiyim yoki bo‘lakni ko‘zdan 25–30 sm masofada tutish lozim. 
Ish o‘rni yaxshi yoritilgan bo‘lishi, yorug‘lik chap tomondan 
tushib turishi lozim. Tik turib ishlaydigan ishchi gavda-
ni to‘g‘ri va qattiq tutib turishi, bo‘yin va ko‘krak qismida 
umurtqa to‘g‘ri turishi kerak. 
Qo‘l ishlarini bajarishda ishlatiladigan asbob-uskunalar 
5-jadvalda keltirilgan. Bu asbob-uskunalardan o‘quvchilar 
foydalanishlarida texnika xavfsizligi qoidalari va sanitariya-
gigiyena talablariga rioya qilishlari zarur. 
Gazlamadagi iplar chalishuvining tugallangan sikli