Umumiy yer bilimi

Topshiriq 4. Mahalliy vaqtni aniqlash. Gnomon- Vyertikal o`rnatilgan tayoqcha bo`lib, (uning balandligi ixtiyoriy) uning yordamida quyidagi ishlarni bajarish mumkin: Gnomon tayoqchasi yordamida mahalliy vaqtni aniqlash. Quyoshli tekis joyga 50 sm tayoqcha tik o`rnatiladi. Soat 10<sup>30</sup> 11<sup>00</sup> larda tayoqcha soyasining uchi belgilanib soyaning uzunligi bo`yicha aylana chiziladi. Tushdan so`ng soya aylanmaga etganida soyaning uchi yana belgilanadi. Aylanadagi belgilangan soyaning ikkita nuqtasining orasidagi masofa teng ikkiga bo`linadi va tayoqchaning tagidan bo`lingan joygacha chiziq chiziladi. Bu chiziq tush chizig’idir. yertasiga tayoqchaning soyasi shu chiziqqa etganida mahalliy vaqt bo`yicha soat 12⁰⁰. Bunda bir xil uzoqliklar ayriladi, ikki xil uzoqliklar qo`shiladi. Misol:

1. 
   Toshkentda soat 9 bo`lganda Xanoy va Vashingtonda necha bo`ladi. Buni aniqlash uchun quyidagi ishlarni bajaramiz.
   

1). Punktlarning geografik uzoqliklari aniqlanadi.
a) Toshkent 69⁰ sharqiy uzunlik.
b) Xanoy 106⁰ sharqiy uzunlik.
v) Vashington 77⁰ g’arbiy uzunlik.
2) Uzoqlik farqlari vaqtga aylantiriladi, har xil uzoqliklar bir-biriga qo`shiladi.

3. 
   Topilgan vaqt farqlari. Agar punkt Toshkentning sharqida joylashgan bo`lsa, Toshkent vaqtiga qo`shiladi, agar g’arbda joylashgan bo`lsa, olib tashlanadi.
   

Xanoy.
1) 69⁰ – 106⁰ = 37⁰ 2) 37⁰ : 15 = 2s 28 min.
3) 9s + 2s 28¹ = 11 soat 28¹
Vashington.
2) 69⁰ + 77⁰ = 146⁰ 3) 146⁰ : 15 = 9 soat 44 min
4) 9s-00 ^– 9s – 44 min
Eslatma.
Bunday holatda kichik songa 24 soat qo`shiladi.
9s + 24s = 33 soat 32s - 60<sup>1</sup> 23 soat – 26<sup>1</sup> – 1/I – 06.
9s - 44<sup>1</sup> Toshkent – 9 soat 2/01 – 06.
23s - 16<sup>1</sup> Vashington – 23 soat 16<sup>1</sup> 1/01 - 06
Savol: Toshkentda soat 9<sup>00</sup> bo`lganda Parij, Tokio va Mexikoda necha bo`ladi.

1. 
   Parijning geografik uzoqligi 2⁰ g’arbiy uzoqlik.
   
2. 
   69⁰ - 2⁰ = 67⁰
   
3. 
   67⁰ : 15 = 4 soat 28¹
   
4. 
   9s – 4 soat 28¹ = 4 soat 32¹
   

Parijda soat 4 dan 32¹ minut o`tdi.

1. 
   Tokio 140⁰ sharqiy uzoqlik.
   
2. 
   69⁰ – 140⁰ = 71⁰
   
3. 
   71⁰ : 15 = 4 soat 44¹
   
4. 
   9s – 4 soat = 4 soat 16¹
   

Mexiko – 99⁰ g’arbiy uzoqlik.

1. 
   69⁰ – 99⁰ = 168⁰ 4) 32s - 60¹
   
2. 
   168⁰ : 15 = 11 soat 12¹ 11s – 12¹
   
3. 
   8 s - 60¹ 21s 48¹
   

11s - 12¹
Toshkent 9 soat 2/01 – 06
Mexiko 21 s 48¹ 1/01 – 06
Eslatma: Agar topilgan vaqt farqi Toshkent vaqtidan katta bo`lsa, Toshkent vaqtiga 24 soat qo`shilib keyin ayriladi.