Umumiy yer bilimi

Topshiriq: 5. Mintaqa vaqtini aniqlash:
0-mintaqa: London, Parij, Madrid
1- mintaqa: Oslo, Byerlin, Tunis
2- mintaqa: Moskva, Kiev, Qohira
3- mintaqa: Tbilisi, Addis-Abbeba
4- mintaqa: Svyerdlovsk, Samarqand
5- mintaqa: Toshkent
6- mintaqa: Novosibirsk
7- mintaqa: Irkutsk, YAva, Sumatra
8- mintaqa: Pekin, YAkutsk
9- mintaqa: Tokio, Darvin
10- mintaqa: Kuril, Kanbyerra….
23- mintaqa: Islandiya
1. Toshkentda soat 9⁰⁰ bo`lganida Darvinda mintaqa vaqti necha bo`ladi.
9-5=4 9+5=13 soat
2. Toshkentda soat 9 bo`lganda Moskvada necha bo`ladi. Moskvaning soat mintaqa nomyer 2, Toshkentniki 5,
1). 5 – 2 = 3, 2). 3 – 3 = 6 soat.

1. 
   Mintaqa nomyerini aniqlab, ularni bir-biridan ayiramiz.
   
2. 
   Toshkentga nisbatan punkt g’arbda bo`lsa, mintaqa farqlari Toshkent vaqtidan olinadi, sharkda bo`lsa, unda qo`shiladi.
   
3. 
   Dekret vaqti. 1930 yil davlatning dekreti bilan poyas (mintaqa) vaqtiga bir soat qo`shilgan.
   
4. 
   Xalqaro vaqt. Qutblardagi vaqt xalqaro vaqt deyiladi. Bosh myeridiandagi vaqtdir. Londondagi Grinvich obsyervatoriyasidan o`tuvchi bosh myeridian vaqti xalqaro vaqt deyiladi.
   

Topshiriq: 6. Xalqaro vaqtni aniqlash. Xalqaro vaqt bosh myeridian vaqtidir.Toshkent vaqti 9. Xalqaro vaqt bo`yicha u necha soatga teng bo`ladi? Mahalliy, mintaqa va xalqaro vaqtni aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalanamiz:
M=P-N+f P=N+M-f X=P-N
M-Mahalliy vaqt
P-Poyas(Mintaqa) vaqti
N-Mintaqa raqami
f-Joyning geografik uzoqligi (vaqt hisobida)
X-Xalqaro vaqt
Misol: Toshkentda mintaqa vaqti 12⁰⁰, mahaliy vaqt necha bo`ladi?

М = П – N + 4

P = 12⁰⁰ soat

N = 5
4 = 69 sm-uzoqlik = 4 soat 36 minut = 4s 36¹
M = 12s – (5 + 4s 36¹) = 12s – 9s 36¹ = 2s 24¹
11s – 60¹
9s – 36¹
2s 24¹
Savol. Yer sharining qaysi nuqtalarda vaqtdan foydalanib bo`lmaydi.
Javob. SHimoliy va Janubiy qutblarda vaqtdan foydalanib bo`lmaydi. CHunki hamma myeridianlar bir nuqtaga tutashgan bo`lib, vaqtlar aralashib ketadi.
Mahalliy vaqtni aniqlash bo`yicha misollar.
Misol:
Toshkentda soat 9 bo`lganda Xanoy va Vashingtonda necha bo`ladi. Buni aniqlash uchun quyidagi ishlarni bajaramiz.
1). Punktlarning geografik uzoqliklari aniqlanadi.
a) Toshkent 69⁰ sharqiy uzunlik.
b) Xanoy 106⁰ sharqiy uzunlik.
v) Vashington 77⁰ g’arbiy uzunlik.
2) Uzoqlik farqlari vaqtga aylantiriladi, har xil uzoqliklar bir-biriga qo`shiladi.
3)Topilgan vaqt farqlari. Agar punkt Toshkentning sharqida joylashgan bo`lsa, Toshkent vaqtiga qo`shiladi, agar g’arbda joylashgan bo`lsa, olib tashlanadi.
Xanoy.
1) 69⁰ – 106⁰ = 37⁰ 2) 37⁰ : 15⁰ = 2s 28 min.
3) 9s + 2s 28¹ = 11 soat 28¹
Vashington.
2) 69⁰ + 77⁰ = 146⁰ 3) 146⁰ : 15⁰ = 9 soat 44¹min
4) 9s-00 ^– 9s – 44¹
Eslatma.
Bunday holatda kichik songa 24 soat qo`shiladi.
9s + 24s = 33 soat; 32s - 60¹ 23 soat – 26¹ – 1/I – 06.
9s - 44¹ Toshkent – 9 soat 2/01 – 06.
23s - 16¹ Vashington – 23 soat 16¹ 1/01 - 06

Savol: Toshkentda soat 9⁰⁰ bo`lganda Parij, Tokio va Mexikoda necha bo`ladi.

5. 
   Parijning geografik uzoqligi 2⁰ g’arbiy uzoqlik.
   
6. 
   69⁰ - 2⁰ = 67⁰
   
7. 
   67⁰ : 15⁰ = 4soat 28¹
   
8. 
   9s – 4 soat 28¹ = 4 soat 32¹
   

Parijda soat 4 dan 32¹ minut o`tdi.

5. 
   Tokio 140⁰ sharqiy uzoqlik.
   
6. 
   69⁰ – 140⁰ = 71⁰
   
7. 
   71⁰ : 15⁰ = 4 soat 44¹
   
8. 
   9s – 4 soat = 4soat 16¹
   

Mexiko – 99⁰ g’arbiy uzoqlik.

4. 
   69⁰ – 99⁰ = 168⁰ 4) 32s - 60¹
   
5. 
   168⁰ : 15⁰ = 11 soat 12¹ 11s – 12¹
   
6. 
   8s - 60¹ 21s 48¹
   

11s - 12¹
Toshkent 9 soat 2/01 – 06
Mexiko 21s 48¹ 1/01 – 06