Umumtexnika fanlari va texnologiya kafedrasi ro‟yxatga olindi №2020 y ― ‖ «tasdiqlayman»

GAZLAMALARNING OPTIK XOSSALARI, KOLORITI, GULI VA 
ULARNI BO`YASH 
Kiyim modelini tanlash, konstruksiyalarini ishlab chiqish, buyumning 
g‗ijimlanuvchanligi, hajmi, o‗lchami va proporsiyalarining ko‗z bilan idrok etilishi 
gazlamalarning optik xossalariga, ya‘ni yorug‗lik oqimini ham miqdor jihatidan, 
ham sifat jihatidan o‗zgartirish xususiyatiga bog‗liq. 
Materiallarning rangi, yaltiroqligi, shaffofligi, oppoqligi kabi xossalari 
ularning yorug‗lik oqimini qaytarish, yutish, tarqatish, o‗tkazish xususiyatiga qarab 
namoyon bo‗ladi. 
Agar material yorug‗lik oqimini to‗liq qaytarsa yoki yusa, axromatik rang 
(oqdan qoragacha): yorug‗lik oqimini to‗liq qaytarganda — oq rang, to‗liq 
yutganda — qora rang, bir me‘yorda chala yutganda — har xil tuslardagi kulrang 
hissi paydo bo‗ladi. 
Agar material yorug‗lik nurini tanlab qaytarsa, xromatik rang (axromatik 
ranglardan boshqa barcha ranglar) hissi paydo bo‗ladi. Xromatik ranglar sovuq va 
iliq ranglarga bo‗linadi. YAshil-zangori, ko‗k binafsharanglar muz, ko‗kat, metall 

---

84 
ranglarini eslatganligi uchun sovuq ranglarga kiritiladi. Sariq, zarg‗aldoq, qizil 
ranglar quyosh nuri, olov tafti haqida tasavvur bergani uchun iliq ranglarga 
kiritiladi. Xromatik ranglar uchun ohangdoshliq to‗yinganliq yorqinlik xosdir. 
Axromatik ranglar uchun esa faqat yorqinlik xosdir. 
Gazlamaning yaltiroqligi yorug‗lik oqimini ko‗zgudek qaytarish darajasiga, 
binobarin, gazlamaning sirtiga, iplarining tuzilishiga, o‗rilish xili va boshqalarga 
bog‗liq bo‗ladi. Uzaytirilgan yopmali o‗rilishlar (atlas, satin, tandasi sarja 
o‗rilishlar) dan foydalanish, presslash, kalandrlash, gazlama sirtiga yaltiroqlik 
berish, kumushsimon pardozlash, «lake» pardozi gazlamalarning yaltiroqligini 
oshiradi. Tolalarni xiralashtirish, relefli va tukli o‗hrilishlar qo‗llash, tuk 
chiqarish, jingalak-lash, uzil-kesil bug‗lash natijasida yaltiroqlik pasayadi. 
To‗qimachilik materiallarining ko‗zgusimon yaltiroqligini o‗lchash uchun 
maxsus pribor — glyansemetrdan foydalaniladi. 
SHaffoflik gazlama orqali yorug‗lik oqimi o‗tishini his qilish bilan bog‗liq 
bo‗lib, gazlamaning tola tarkibi va tuzilishiga bog‗liq. Sintetik tolalar va tabiiy 
ipakdan to‗qilgan yupka siyrak gazlamalarning shaffofligi eng yuqori bo‗ladi. 
Kolorit – gazlamalar gulida barcha ranglarning nisbati. Har xil ohangdoshliq 
to‗yinganliq yorqinlikka ega bo‗lgan ranglarni uyg‗unlashtirib gazlamalarga yorqin 
yoki so‗nik kolorit berish mumkin. Ko‗pincha gazlamalar bir xil gulli qilib 
chiqariladi. Lekin ularning koloriti har xil bo‗ladi. 
Butunittifoq engil sanoat buyumlari assortimenti va kiyim madaniyati 
instituti (VIALegprom) tikuvchilik materiallari assortimenttni rivojlantirishdagi 
asosiy yo‗nalishlarni ishlab chiqishda ularning koloristik bezalishiga katta 
ahamiyat beradi, modabop ranglar gammasini va modabop gullar namunalarini 
tavsiya qiladi. 
Gazlamalardagi gullar mazmuniga qarab ular syujetli, tematik va ma‘nosiz 
xillarga bo‗linadi. 
Biror mazmunga ega bo‗lgan gullar (portretlar, rasmlar va boshqalar) 
syujetli gullar deb ataladi. YUbileylarga atab chiqariladigan ro‗mollar, gobelenlar, 
dasturxonlar, ba‘zi gazlamalarning gullari syujetli bo‗lishi mumkin. 
Biror tushunchani ifodalashi mumkin bo‗lgan gullar (masalan, no‗xat, 
yo‗llar, katak va hokazo) tematik gullar deb ataladi. 
Ma‘nosiz gullar deb, abstrakt gullarga aytiladi. Gazlamalarda ular har xil 
ranglar chaplamasi yoki noaniq konturlar tarzida bo‗ladi. 
Gazlamalardagi gullarning asosiy gruppalari: no‗xat — oq, bir rangli yoki 
ko‗p rangli doirachalar; yo‗llar — bo‗ylama yoki ko‗ndalang, bir rangli yoki ko‗p 
rangli yo‗llar yoki yo‗llar ko‗rinishidagi naqshlar; katak — gazlamada katak yoki 
shashkalar hosil qiladigan bo‗ylama va ko‗ndalang yo‗llarning galma-gal kelishi; 
gullar va buketlar; o‗lchami 2 sm gacha bo‗lgan mayda gullar; o‗lchami 2 sm dan 

---

85 
katta bo‗lgan yirik gullar; kuponlar — yubka qiyiqlari ko‗rinishidagi gul, hoshiyali 
gul va hokazo. 
Kiyimni bichishda gazlama gulining xarakteri va yo‗nalishini hisobga olish 
lozim. Kataq yo‗llar va yirik gullar bichish uchun eng qiyin bo‗lgan gullardir, 
chunki bunda gulni gulga tug‗ri keltirish uchun ancha gazlama isrof bo‗ladi. 
Bo‗yalishiga ko‗ra gazlamalar sidirg‗a bo‗yalgan, gul bosilgan, guldor, 
melanj va mulinirlangan xillarga bo‗linadi. Rangli gazlamalardan tashqari, 
oqartirilgan, yarim oqartirilgan va xom gazlamalar ham ishlab chiqariladi. 
Oqartirish jarayonidan o‗tmagan va tolalarning dastlabki rangi saqlanib 
qolgan gazlamalar xom gazlamalar deb ataladi. 
Tabiiy xom gazlamalar tolalarning tabiiy rangida bo‗ladi. Masalan, zig‗ir 
tolalaridan to‗qilgan xom gazlamalar kulrangroq tusda, paxta tolalaridan, jun, 
tabiiy ipak tolalaridan to‗qilgan xom gazlamalar sarg‗ish tusda bo‗ladi. 
Oqartirish jarayonidan o‗tgan gazlamalar oqartiralgan gazlamalar deb 
ataladi. Otsartirish intensivligi, davomliligi va oqartirgichlarning xiliga qarab, 
oqartirilganlik darajasi har xil bo‗ladi. 
Qisman oqartirilgan zig‗ir tolali gazlamalar yarim oqartirilgan gazlamalar 
deb ataladi. Odatda, yarim oqartirilgan zig‗ir gazlamalar olish uchun qaynatish va 
oqartirish jarayonlari birin-ketin ikki marta takrorlanadi. 
Bir xil rangga bir tekis bo‗yalgan gazlamalar sidirg‗a bo‗yalgan gazlamalar 
deb ataladi. 
Gul bosilgan gazlamalar tagi oq (oq gazlamaga bosilgan gulli), o‗yma gulli 
(sidirg‗a bo‗yalgan gazlamaga kimyoviy tushirilgan gulli), gruntli (gul gazlama 
yuzining 60% gacha qismini tashkil etadi), fonli (gul bo‗yalgan gazlamaga 
tushiriladi) xillarga bo‗linadi. 
Har xil rangli iplardan to‗qilgan gazlamalar guldor gazlamalar deb ataladi. 
Har xil rangli tolalardan tayyorlangan melanj kalava ipdan to‗qilgan 
gazlamalar melanj gazlamalar deb ataladi. 
Tola tarkibi har xil bo‗lgai iplardan iborat ikki rangli yoki ko‗p rangli 
pishitilgan kalava ipdan to‗qilgan gazlamalar mulinirlangan gazlamalar deb ataladi. 
Bo‗yalgan jun kalava ipni oq paxta ip bilan yoki oq viskoza ip bilan qo‗shib 
pishitib yigirilgan kalava ipdan to‗qilgan gazlamalar ola-chipor chiqadi. Ko‗p 
rangli kalava ipdan to‗qilgan mulinirlangan gazlamalar melanj gazlamalarga juda 
o‗xshashi mumkin. Ularni bir-biridan farq qilish uchun kalava inlarini bo‗shatib, 
ayrim iplari yoki tolalarini ko‗rish kerak