Umumtexnika fanlari va texnologiya kafedrasi ro‟yxatga olindi №2020 y ― ‖ «tasdiqlayman»
Download 3.42 Mb. Pdf ko'rish
|
Majmua Tolalar ish chiq
|
75 Gazlamaning g„ijimlanuvchanligi Bukilganda va bosilganda gazlamada g‗ijimlar va burmalar hosil bo‗lishi g‗ijimlanuvchanlik deyiladi. Hosil bo‗lgan g‗ijimlar va burmalarni faqat ho‗llash- dazmollash yo‗li bilan ketkazish mumkin. Bukish va qisish ta‘sirida gazlamada hosil bo‗ladigan plastik deformatsiyalar g‗ijimlanishga sabab bo‗ladi. Qayishqoq va elastik uzayish ulushi ancha katta bo‗lgan tolalar bukish va qisish deformatsiyasidan keyin bir oz sekinroq yoki tezroq tekislanadi va dastlabki holatini egallaydi, shuning uchun g‗ijimlar yuqoladi. G‗ijimlanuvchanlik gazlamaning tola tarkibiga, kalava ipning yug‗onligi va pishitilganligiga, o‗rilishlarga, gazlamaning zichligi va pardoziga bog‗liq. Qayishqoq tolalar — jun, tabiiy ipak ko‗pgina sintetik tolalardan to‗qilgan gazlamalar uncha g‗ijimlanmaydi. Paxta, viskoza tolalar va ayniqsa zig‗ir tolalaridan to‗qilgan gazlamalar juda g‗ijimlanuvchan bo‗ladi. Iplar qancha yo‗g‗on va yaxshi pishitilgan bo‗lsa, gazlamalarning g‗ijimlanuvchanligi shuncha past bo‗ladi. Jun, tabiiy shoyi va sintetik gazlamalardagi g‗ijimlarning asta-sekin yuqolishiga tolalarning elastiklik xossalari sabab bo‗ladi. SHu xossalari tufayli bukilishdan keyin tolalar dastlabki holatiga qaytadi. Gazlama qancha zich bo‗lsa, undagi iplar shuncha kam siljiydi. SHuning uchun zich gazlamalar kamroq g‗ijimlanadi. Pardoz ham gazlamaning g‗ijimlanuvchanligiga katta ta‘sir qiladi. Ip gazlama, shtapel, viskoza gazlamalarning g‗ijimlanuvchanligini kamaytirish uchun maxsus pardoz beriladi, ya‘ni ularga formaldegid preparatlar, sintetik smolalar bilan ishlov beriladi. Tikuvchilikda kiyimlarni g‗ijimlanmaydigan qilish va shaklining saqlanishini ta‘minlash uchun forniz (g‗ijimlanmaydigan buyumlar hosil qilish) deb ataladigan ishlov qo‗llanilishi mumkin. Kiyimlar tarkibida to‗qimachilikda termoreaktiv smolalar bilan ishlov berilgan sellyuloza tolalari bo‗lgan gazlamalardan tikiladi. Kiyim tikib bulinib, namlik-issiqlik ishlovidan o‗tkazilgandan so‗ng uni maxsus termokamerada 150—160°C temperaturada 15 min tutib turiladi. SHunda termoreaktiv smolalar polimerlanadi va kiyimga berilgan shakl mustahkamlanadi. Forniz ishlovi berilgan kiyim uzoq vaqt kiyilganda, yuvilganda, kimyopviy usulda tozalanganda ham uz shaklini saqlab qoladi. Ustki ko‗ylak bluzka, ayollar ko‗ylagi, shimlar, yubkalar, kostyumlar, sport kiyimlari va formalar tikishda forniz ishlovidan foydalaniladi. Gazlamaning strukturasini o‗zgartirish va har xil pishitilgan iplar qo‗llash yo‗li bilan ham g‗ijimlanuvchanlikni kamaytirish mumkin. Teksturalangan iplar (hajmdor kapron, elastik triatsetat tolali hajmdor kapron iplar) dan keng foydalanib xajmdor strukturali gazlamalar yaratish turli-tuman kam g‗ijimlanadigan va g‗ijimlanmaydigan shoyi gazlamalar ishlab chgharishga imkon beradi. 76 Tovlanuvchanlik bo‗yoq va gullar gazlamaning g‗ijimlanuvchanligipi bo‗rttirib yoki susaytirib ko‗rsatishi mumkin. Atlas va sarja o‗rilishli tovlanuvchan yupqa och rangli gazlamalarda, masalan, astarlik gazlamalarda g‗ijimlar va burmalar yaqqol se-ziladi. Oqartirilgan va bir xil rangga bo‗yalgan gazlamalar guldor yoki gul bosilgan gazlamalarga Karaganda ko‗proq g‗ijimlanadigandek ko‗rinadi. Gullar gazlamaning g‗ijimlanuvchanligini kamaytirmaydi, balki g‗ijimlarni ko‗z uncha ilg‗amaydigan qilib ko‗rsatadi. Gazlamalarning g‗ijimlanuvchanligi buyumning ko‗rinishini buzadi va tikuvchilik jarayonini qiyinlashtiradi. Oson g‗ijimlanuvchan gazlamalar tez ishdan chiqadi, chunki bukilgan va burmalangan joylarda ancha ishqalanadi; ular tez-tez ho‗llash-dazmollash natijasida pishiqligini ham yuqotadi. Gazlamalarning g‗ijimlanuvchanligini organoleptik usulda (qo‗lda g‗ijimlab ko‗rib) hamda laboratoriyada (maxsus priborlardaya foydalanib) aniqlash mumkin. Bir tomonga yo‗nalgan va yo‗nalmagan g‗ijimlarni aniqlaydigan priborlar bor (masalan, IP-1 markali «sun‘iy qo‗l» pribori to‗qimachilik materiallarining kiyim yengi tirsaklarida deformatsiyalanishini tekshirish uchun ishlatiladi; gazlamalarning egilishga chidamliligini aniqlaydigan pribor nagruzka berilgandan so‗ng gazlamani minutiga 124 marta bukib, uning bukilish burchagini gradusda belgilash uchun mo‗ljallangan). Gazlama namunasining g‗ijimlanishini qo‗lda sinab ko‗rishda g‗ijimla- nuvchanlik darajasiga qarab unga juda g‗ijimlanadigan, g‗ijimlanadigan, kam g‗ijimlanadigan, g‗ijimlanmaydigan gazlama deb baho beriladi. Download 3.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|