Umumy dil bilimi

Nazary dil bilimi-dil, şiwe, sözleýiş, olaryň arasyndaky ta-
pawut, diliň döreýşi we ösüşi baradaky meseleler bilen gyzyklanýar. 
Diliň ösüşinde ýüze çykýan fonetik, grammatik, leksik üýtgeşmeler, 
olaryň kanunalaýyklyklary, diliň ses ulgamyny, grammatik gurluşyny, 
sözlük düzümini öwrenmegiň usullary bilen baglanyşykly meseleleri 
hem nazary dil bilimi öwrenýär.
Hususy we umumy dil bilimi. Dil bilimi umumy we hususy bo-
lup bilýär. Dil biliminiň bu şahalarynyň her biriniň öz öwrenýän me-
seleleri we maksady bar.
Hususy dil bilimi. Dil biliminiň takyk bir diliň ýa-da dil 
toparynyň ylmy taýdan öwrenilişi bilen meşgul bolýan şahasy hu-
susy dil bilimidir. Mälim bolşy ýaly, dünýä dilleriniň her biri tebi-
gaty boýunça hususy aýratynlyklara eýedir, şol aýratynlyklar-da olary 
biri-birinden tapawutlandyrýar. Hususy dil bilimleri olaryň özlerine 
mahsus bolan aýratynlyklaryň, kanunlaryň esasynda ýüze çykýar. Bir 
diliň aýratynlyklaryny öwrenmek netijesinde dörän dil bilimi şol diliň 
ady bilen baglanyşykly bolýar: türkmen dilini öwrenmek bilen türk-
men dil bilimi, özbek dilini öwrenmek bilen özbek dil bilimi, rus di-
lini öwrenmek bilen rus dil bilimi meşgullanýar. Ýokarda belleýşimiz 
ýaly, aýry-aýry dil toparlary, dil maşgalalary hem hususy dil bilimine 
degişlidir. Türki dilleri türkologiýada, slawýan dilleri slawýan dil bi-

---

75
liminde, german dilleri german dil biliminde öwrenilýär. Aýry-aýry 
dilleriň ýa-da dil maşgalalarynyň ylmy taýdan öwrenilmeginiň netije-
sinde döreýän hususy dil bilimi ösdügiçe, dünýä dil bilimi baýlaşýar.
Umumy dil bilimi. Diliň we dilleriň umumy nazaryýetlerini 
öwrenýän dil bilimi umumy dil bilimi diýlip atlandyrylýar. Diliň 
nazary esaslary, dil hakyndaky umumy düşünjeler, diliň emele gelşi, 
ösüşi, dil biliminiň şahalary, bölümleri, dilleri öwrenmekde ulanylan 
we ulanylýan usullar, dilleriň ösüş, ýaşaýyş kanunlary, ýazuwyň na-
zary esaslary umumy dil biliminde öwrenilýär. Umumy dil biliminiň 
düzgünleri we kanunlary aýry-aýry dilleriň ylmy taýdan öwrenilişi 
bilen baglydyr.