Umumy dil bilimi

A.H. Wostokowyň, F. Mikloşiçiň işlerinde slawýan dilleri we ede-
biýatlary hakyndaky ylym hökmünde slawistikanyň esaslary goýulýar. 
R. Raskyň, Ý. Grimmiň, F. Boppuň işlerinde german dilleri we ede-
biýatlary baradaky ylym-germanistikanyň düýbi tutulýar.
Hindi-ýewropa dilleriniň deňeşdirme grammatikasy döredilýär: 
1833–1849-njy ýyllarda F. Bopp «Sanskrit, zend, grek, latyn, litwa, 
got we nemes dilleriniň deňeşdirme grammatikasyny» çap etdirýär, 
1861–1862-nji ýyllarda A. Şleýheriň «Hindi-ýewropa dilleriniň 
deňeşdirme grammatikasynyň esasy düzgünleri (kompendiumy)» 
peýda bolýar. Dilleriň hindi-ýewropa maşgalasynyň deňeşdirme gram-
matikasy bilen birlikde onuň aýratyn toparynda anyk dilleriň taryhy 
grammatikalary döredilýär. 1819–1837-nji ýyllarda Ý. Grimmiň dört 
jiltlik «Nemes grammatikasy», 1858-nji ýylda F. I. Buslaýewiň «Rus 
diliniň taryhy grammatikasynyň tejribeleri» atly kitaplary çap edilýär.
Kowumdaş dilleriň deňeşdirme grammatikasy we aýratyn 

---

55
dilleriň taryhy grammatikalary dil biliminde taryhylyk ýörelgelerine 
esaslanypdyr. Dürli dilleriň arasyndaky kowumdaşlyk derejesi kesgit-
lenilipdir, dilleriň gelip çykyş we morfologik taýyndan bölünişi amala 
aşyrylýar.
Hindi-Ýewropa dillerini deňeşdirme-taryhy taýdan öwrenmegiň 
taryhy dört döwri öz içine alýar: 
1. Deňeşdirme-taryhy dil biliminiň döreýşinden «Ýaş gramma-
tikaçylara» çenli bolan döwür (XIX asyryň birinji çärýegi – 1870-nji 
ýyl);
2. «Ýaş grammatikaçylar» döwri (1870–1890-njy ýyllar);
3. «Ýaş grammatikaçylar» döwründen F de Sossýuryň «Umumy 
lingwistik sapaklary» işine çenli döwür (XIX asyryň ahyryndan XX 
asyryň ýigriminji ýyllaryna çenli);
4. F de Sossýuryň işlerinden häzirki wagta çenli.
Deňeşdirme-taryhy dil biliminiň döremeginde we ösmeginde