Umumy dil bilimi

tikalar diýip hem atlandyrylýardy. Kada grammatikalaryň öňünde 
goýýan meselesi takyk alnan edebi-ýazuw diliniň kadalaryny beýan 
etmekden ybaratdy. 
M.W.Lomonosowyň 1755-nji ýylda ýazan «Rus grammatikasy» 
atly işi hem beýan ediji kada grammatikasyna degişli bolup durýardy. 
Grammatika baradaky ylmyň merkezinde söz toparlary beýan edilýär 
(M.W.Lomonosow olary söz bölekleri diýip atlandyrýar). Söz topar-
lary «Rus grammatikasynda» atlara, sypatlara, sanlara, çalyşmalara, 
işliklere, hallara, ümlüklere, baglaýjylara, söz öňülere (predloglara), 
ortak işliklere, hal işliklerine bölünýär. 

---

54
Şol döwürlerde sözlükleriň iki hilli görnüşi: – köpdilli we 
düşündirişli (akademik) sözlükler ýüze çykýar. Köpdilli sözlüge P. 
S. Pallasyň 1787–1789-njy ýyllarda Peterburgda çap edilen «Ähli 
dilleriň we gepleşikleriň deňeşdirme sözlügini» görkezmek bolar. Bu 
sözlügiň ikinji neşirine (1791 ý.) Ýewropanyň, Aziýanyň, Amerikanyň, 
Afrikanyň 272 diliniň hem-de şiwesiniň sözleri girizilipdir.
Ilkinji akademik düşündirişli sözlük 1612-nji ýylda çap edilen 
italýan diliniň «Kursk akademiýasynyň sözlügidir», 1694-nji ýylda 
«Fransuz akademiýasynyň sözlügi», 1789-1794-nji ýyllarda «Rus-
siýa akademiýasynyň sözlügi» çap edilýär. «Russiýa akademiýasynyň 
sözlügi» rus medeniýetiniň hem-de sözlük düzmek işiniň taryhynda 
möhüm waka bolup, daşary ýurtlardaky hem-de Russiýadaky öňki 
sözlük düzmek işiniň tejribelerini jemleýär, XVIII asyryň ikinji 
ýarymyndaky edebi kadalary özünde şöhlelendirýär. Sözlükde 43257 
sözüň düşündirişi beýan edilýär (gaýtadan neşir edilende 1131 söz 
goşulypdyr). Sözleriň manysyny açyp görkezmek üçin düşündirişleriň 
dürli görnüşleri: beýan ediş (sözüň aňladýan manysyny beýan etmek), 
filologiýa (zadyň häsiýetli alamatyny görkezmek), manydaşlyk ala-
matlary ulanylypdyr.
XIX asyryň birinji çärýeginde deňeşdirme taryhy dil bilimi 
we deňeşdirme taryhy usul ýüze çykýar. Ý. Dobrowskiniň,