Universiteti "tasdiqlayman"

segmental, supersegmental fonetika va fonologiya. 
Fonetikaning to‘rtinchi asosiy sohasi hisoblanmish fonologiya alohida fan 
sifatida qaraladi. 
Fonetika tilning boshqa qismlari va sathlari bo‘lgan morfologiya va 
sintaksis, leksika va uslubiyat bilan uzviy bog‘liqdir. Nutq fonetik jihatdan fraza, 
takt, bo‘g‘in va nutq tovushlariga ajraladi. Fraza nutqning eng katta fonetik 
birligi bo‘lib, ikki tomondan pauza bilan chegaralanib, o‘ziga xos ohangga ega 
bo‘ladi. Frazalar taktdan tashkil topgan bo‘ladi. Frazaning ikki kichik pauza 
orasiga joylashgan va yagona urg‘u bilan talaffuz qilinadigan bir yoki bir nechta 
bo‘g‘indan iborat yig‘indisiga takt deyiladi. Frazada nechta urg‘u bo‘lsa shuncha 
takt bo‘ladi. 
Takt bo‘g‘inlardan tashkil topadi. Bo‘g‘in bir yoki bir nechta tovushdan 
tashkil topib, bir zarb bilan talaffuz qilinadigan fonetik birlikdir. Bo‘g‘in ta’rifiga 
aloqador bir qancha nazariya mavjud. Shulardan ikkitasi: fonologik bo‘g‘in 
nazariyasi va fonetik bo‘g‘in nazariyasi keng tarqalgan. Tovushlar fonetika birligi 
sifatida o‘rganilganda nutq tovushlari yoki fonlar deb yuritiladi. “Fon” hozirgi 
tilshunoslikda keng tarqalgan atama bo‘lib, nutqning eng kichik, ma’no 
anglatmaydigan birligidir. 

---

147 
Nutq tovushlari o‘rgauvchi aspektlardan biri fonologiya deb yuritiladi. Nutq 
tovushlarining vazifaviy qiymatini fonologiya o‘rganadi. Fonologiyaning o‘rganish 
manbai fonemadir. Fonema so‘z, so‘z shakllari va morfemalarni tashkil etuvchi, 
ma’no farqlash uchun xizmat qiluvchi eng kichik, boshqa bo‘laklarga 
bo‘linmaydigan til birligidir. Masalan, tup-tub;quy-qo‘y;sut-sud so‘zlari fonemalar 
yordamida farqlanadi. Tarkibidagi birgina fonema bilan farq qiluvchi so‘zlar 
kvaziomonimlar deb yuritiladi. Tildagi barcha fonemalar bir-biriga nisbatan 
ma’lum ko‘lamda bo‘ladi. Fonemalarning bog‘lanishi, o‘zaro munosabati 
fonologik tizimni tashkil etadi.