Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

2. Afina dengiz ittifoqi. Yunon polislari forslarga nisbatan 
turli munosabatda bo‘ldi. Fessaliya va Beotiya forslar bilan 
yaqin aloqa o‘rnatdi. Sparta va Afina forslarga qarshi yunon 
shaharlari ittifoqini tashkil qildi. Mil.avv. 481-yil yunon sha-
har-davlatlari forslarga qarshi Ellin ittifoqini tuzdilar. Dastlab 
ittifoqda Sparta yetakchi rol o‘ynadi. Sparta vakili uning ishi-
ga rahbarlik qildi. Lekin forslarga qarshi harbiy harakatlarda 
asosan flot hal qiluvchi o‘rin egallar edi. Sparta o‘zining flotiga 
ega bo‘lmaganligi sababli, ittifoqda yetakchi o‘ringa da’vo qila 
olmas edi. Spartaliklardan rahbarlikni olish uchun Ioniya orol-
larining Afinaga yordam so‘rab murojaat qilishi bahona bo‘ldi. 
Afina atrofida bir necha yunon shaharlari birlashib, yangi siyo-
siy kuch Birinchi Afina ittifoqi
 (Afina Arxesi) ni vujudga keltirdi. 
Shu vaqtdan boshlab Sparta va Afina ittifoqchilari o‘rtasidagi 
raqobat mil.avv. V asrda Yunonistondagi voqealar rivojiga hal 
qiluvchi ta’sir o‘tkazdi.
Afina ittifoqi tez orada mustahkam, uyushgan kuchli tashkilot-
ga aylandi. Ittifoqning barcha qatnashchilari to‘la huquqli bo‘lib,
uning xazinasi Delos orolidagi Apollon ibodatxonasida joylash-
gan edi. Ittifoqchilar kengashiga har bir a’zo davlat bittadan 
vakil yubordi. Afina ittifoqi mablag‘i 480 talant hajmida belgi-
lanib, har bir ittifoqchi davlat umumiy xazinasiga a’zolik to‘lovi 
(foros)ni amalga oshirar edi. Ittifoq ichida Afinaning harbiy-siyo-
siy va savdo mavqeyi kuchayib ketdi. Barcha ittifoqchi yunon 

---

378
shaharlari o‘zlarida Afina tosh-tarozi va o‘lchov birliklarini joriy 
qildi. Umumiy xazina Delosdan Afinaga ko‘chirildi. 
Afinaliklar ittifoqchilarning to‘lov badali hisobiga Afinada 
mashhur Propiley va Parfenon ibodatxonasini qurdilar. Afina-
ning bunday zo‘ravonligi ittifoqchilarning norozilik chiqishlariga 
sabab bo‘ldi. Ittifoqchilarning chiqishlari afinaliklar tomonidan 
shafqatsiz jazolandi. Masalan, jazolangan Tasos Afinaga o‘zi-
ning barcha kemalarini berish, devorlarini buzish, tovon to‘lash 
va eski a’zolik badalini to‘lashni davom ettirishga majbur bo‘ldi. 
Plutarxning yozishicha, «Ittifoqchilar xiroj to‘lovchilar va qullar-
ga aylandilar». Afinaning o‘z ta’sir doirasini yunon dunyosida 
muntazam ravishda kengaytirib borishi Spartaning qarshiligiga 
uchradi. Forslar bilan umumiy g‘alabadan so‘ng, har ikki dav-
lat o‘rtasidagi raqobat keskinlashdi. Forslar Egey dengizidan 
siqib chiqarildi
, u yana «Yunon ko‘li» bo‘lib qoldi. «Kalliy» sulh 
shartnomasi (mil.avv. 449-yil)dan so‘ng, forslarning dengiz flo-
ti Egey dengiziga kirishdan mahrum bo‘ldi. Eron quruqlikda-
gi qo‘shinlarini Kichik Osiyo qirg‘og‘idan uzoqda saqlab turish 
majburiyatini oldi.
Mil.avv. V asrda yunon dunyosining siyosiy va madaniy hay-
otining markazi Kichik Osiyo va Egey orollaridan Bolqon Yuno-
nistoniga ko‘chdi. Yunon viloyatlari ichida Attika viloyatining 
roli oshdi. Yunon-fors urushlaridan so‘ng Afinada keskin siyo-
siy kurash natijasida demokratik kuchlar Perikl boshchiligida 
g‘olib chiqdilar. Periklgacha Efial’t islohot o‘tkazib, zodagonlar 
areopagining siyosiy mavqeyini yo‘q qilgan edi. Areopag ixtiyo-
rida faqat qasddan odam o‘ldirish va diniy an’analarga qarshi 
jinoyatlarni ko‘rib, sud qilish vazifalarigina qoldi xolos. Are-
opagning siyosiy funksiyalari Klisfen joriy qilgan Besh
yuzlar 
kengashi va gelieyaga berildi.
Xalqaro savdodan manfaatdor bo‘lgan Afina savdogar-hu-
narmand va dengizchilari Afinaning yunon shaharlari ustidan 
yetakchiligini mustahkamlashni talab qildilar. Ular ittifoqchi-
larga nisbatan qat’iy siyosat yuritish, Afinaning yunon dunyo-
siga boshchilik qilishiga qarshi turadigan har qanday kuchlar-
ga qarshi keskin kurash olib borishni talab qildilar. Afinada 
zodagon Kleonning Periklga qarshi turishi tugatilgandan so‘ng, 
demokratik harakat Afina siyosiy hayotida yetakchi o‘ringa 
chiqdi. Besh yuzlar kengashining ta’siri kuchaydi. Bu kengash-
da aholining kambag‘al tabaqalarining ishtiroki uchun imkoni-

---

379
yatlar yaratildi. Gelieyada sudyalik vazifasini bajarish uchun 
yoki Besh yuzlar kengashiga a’zolik uchun ish haqi to‘lashning 
joriy qilinishi, hatto kambag‘allarga ham qur’a tashlash yo‘li 
bilan saylanadigan 5 ming sudyadan biri bo‘lish imkoniyati-
ni berdi. Shahar aholisining o‘rta qatlami bo‘lgan zevgitlarga 
ar xont vazifasini bajarishga ruxsat berildi. Tashqi siyosatda 
Afina yunon dunyosiga hukmronlik qilish uchun faol harakat 
qildi. Afinaning qo‘shni viloyatlarga taziyqi kuchayib, Sparta bi-
lan urush harakatlari olib borildi. Mil.avv. 445-yil Sparta bilan 
30 yil muddatga tinchlik shartnomasi imzolandi. Ammo tinch-
lik 14 yil davom etdi. Keyin esa Peloponnes urushi boshlanib, 
uzoq qa cho‘zilgan urush barcha yunon shaharlarini zaiflashtir-
di. Urush 27 yil davom etib, ko‘pgina shaharlar vayron bo‘ldi. 
10 minglab kishilar qurbon bo‘ldi. Urf-odat va qonunlar poymol 
qilindi. Yunon dunyosi shundan so‘ng tushkunlikka yuz tutdi.