Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

7. Me’morchilik. Yunon-fors urushlaridan so‘ng Afina juda 
katta miqdorda moliyaviy mablag‘larga ega bo‘ldi. Mil.avv. 
449–444-yillarda Afinaning xalq yig‘inlari va bozor maydoni 
Ago rada olov va temirchilik xudosi Gefestga bag‘ishlangan ibo-
datxona qurilib, ibodatxona ichida Gefestning bronza haykali 
qo‘yilgan. 
Ayniqsa, Afina Akropolida Perikl davrida Afinada yigirma yil 
ichida ulug‘vor inshootlar barpo qilindi. Akropoldagi Parfenon 
ibodatxonasi, Propiley (Akropolga kirishdagi marmar darvo-
za), G‘olib Afina ibodatxonasi, Parfenon qarshisida mil.avv. 
421–406-yillarda me’mor Filokl bunyod qilgan, mahalliy ilohlar-
ga bag‘ishlangan Erexteyon ibodatxonasi Afinaning mashhur 
inshootlari bo‘ldi. Ioniy, korinf va doriy uslublarida qurilgan 
bu inshootlar me’morchilik san’atining ajoyib namunalari 
bo‘ldi. Parfenonning quruvchilari Iktin va Kallikrat nafislik va 
ulug‘vorlikni uyg‘unlashtirishga erishdilar. Akropol darvozala-
rini qurishda me’mor Mnesikl (mil.avv. 438–432-yillar) ioniy va 
doriy ustunlarini yonma-yon qo‘lladi. Ibodatxonaning janubi-
da ustun qizlarning figuralari (Kariatid) bilan almashtirildi. At-

---

406
tikaning Pentelikoni konlarida marmar qazib olish boshlandi 
va bu me’morchilik san’atining ravnaqiga yo‘l ochdi. Mil.avv. 
V asrning ikkinchi yarmida Afinadan tashqari Yunonistonning 
boshqa viloyatlarida, Janubiy Italiya va Sitsiliyada (Agrigentda-
gi Zevs ibodatxonasi, Pestdagi olti ustunlik Poseydon ibodatxo-
nasi) me’morchilik inshootlari barpo qilindi.
Dastlab shaharlar rejasiz qurilgan. Faqat mil.avv. V asrdan 
shaharlar rejali asosda qurila boshladi. Miletlik Gippodam sha-
har qurilishining rejali tizimini yaratdi. U Miletni qayta tikladi. 
Afinada Pirey portini, o‘zi asoschisi bo‘lgan janubiy Italiyada 
Furiya koloniyasini qurdi. Har bir shaharda akropol (mustah-
kamlangan qal’a), markaziy maydon, hunarmandchilik ma-
hallalari va minorali mudofaa devorlari bunyod qilindi. Teatr 
va odeonlar (musiqali chiqishlar uchun yopiq inshoot), stadi-
on va ippodrom, gimnasiy va palestrlar (sport mashqlari o‘tka-
ziladigan inshoot), pritaniya va bulevteriylar (ma’muriy bino) 
qurila boshlandi. Me’morchilik san’atida yangi bosqich bosh-
landi. Hashamat, ulug‘vorlik, yengillik va dekorativ nafislikka 
intilish sezildi. Yunon badiiy an’analari Sharq an’analari bilan 
qo‘shilib ketdi. An’anaviy doriy va ioniy uslublari bilan keyin-
chalik paydo bo‘lgan korinf uslubi ko‘proq qo‘llanila boshlandi. 
Kichik Osiyoda Ahmoniylarning Kariy viloyati satrapi Mavsol 
sharafiga Galikarnas shahrida qurilgan maqbara ulkan yodgor-
lik hisoblanadi. Mavzoley so‘zi shundan kelib chiqqan. Galikar-
nas mavzoleyida uch uslub o‘z aksini topdi. Mavzoleyni me’mor 
Satir va Pifiylar bunyod qildi.