Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

6. Notiqlik san’ati. Yunon shahar-davlatlarida demokratik 
tartib-qoidalarning o‘rnatilishi, fuqarolarning xalq yig‘ini, sud 
ishlarida faol ishtiroki notiqlik san’atining rivojlanishiga sa-
bab bo‘ldi. Sudda so‘zlanadigan nutqlar keng qiziqish uyg‘otdi. 
Qadimgi mifologiya qahramonlari hikoyasiga yoki maqtoviga 
bag‘ishlab tuzilgan namunaviy nutqlar keng tarqalgan. Notiqlik 
san’atiga arzimas haq evaziga o‘qitilgan. Afina notiqlik san’ati 
markazi bo‘ldi (mil.avv. V asr). Afina notiqlari uch xil: siyosiy, 

---

405
sud, tantanali nutqlar tuzganlar. Sud nutqi bo‘yicha Lisiy (mil.
avv. 459–380-yillar) shuhrat qozondi. U Afina fuqarolariga 
pul evaziga sudda ko‘riladigan ish uchun ayblovchi, oqlovchi 
nutqlar tuzib berdi. Ikkinchi bir mashhur notiq Isokrat (mil.avv. 
436–338-yillar) edi. Mil.avv. 391-yilda Isokrat notiqlik san’ati 
maktabini ochdi. Isokratning bu maktabida mashhur notiqlar 
Demosfen, Giperin, Esxin, Likurg va tarixchilar Feopomp, Efor 
va Filistlar yetishib chiqdi. Isokrat kuchli ovozga ega bo‘lma-
ganligi sababli, omma oldida kam nutq so‘zlagan. Isokrat siyo-
siy targ‘ibot olib bordi. U Afinada Periklgacha bo‘lgan aristokra-
tik tuzumni maqtab, o‘zining publitsistik to‘plamlarini tarqatdi. 
Isokrat o‘tmishni ko‘klarga ko‘tarib, yunonlarni makedoniyalik 
Filipp atrofida jipslashib, Sharqda eski dushman – Eron usti-
ga yurishga chaqirdi. Ehtimol u Makedoniyaning kuchayishi 
Yunonistonga qanday xavf tug‘dirishini bilmagan edi. Afsonaga 
ko‘ra, yunonlarning Xeroniya yonidagi mag‘lubiyatidan so‘ng 
mil.avv. 338-yilda Isokrat o‘zini ochlikdan o‘ldiradi.
Isokratning eng yaxshi o‘quvchilaridan biri afinalik mash-
hur siyosiy arbob Demosfen (mil.avv. 384–322-yillar) Afinada-
gi antimakedon guruhning murosasiz rahbari edi. Demosfen 
boshidayoq Makedoniyaning kuchayishi Afina demokratiyasi 
va mustaqilligi uchun halokatli ekanligini ko‘ra bilgan edi.