Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

3. Davrlashtirish. Mesopotamiya hududida mil.avv. IV ming 
yillikdan III ming yillikgacha ibtidoiy jamoa tuzumining yemiri-
lish jarayoni bordi. Shumerlarning mil.avv. IV ming yillik bosh-
larida Janubiy Mesopotamiyaga kelishi bilan Uruk madaniyati 
boshlandi. 
Mil.avv. III ming yillikdan boshlab mamlakatning janubiy 
qismida shumerlarning kichik shahar-davlatlari paydo bo‘ldi. 
Mil.avv. III ming yillik ilk sulola davri deb ataladi. Bu davrda 
ilk shahar-davlatlar paydo bo‘ldi. Ayniqsa, janubda shumerlar-
ning Eredu, Ur, Lagash, Larsa, Uruk, Umma, Shuruppak, Isin, 
Nippur va Kish kabi shahar-davlatlari paydo bo‘ldi. Mil.avv. III 
ming yillikning oxiri kuchli mutlaq monarxiyalar tashkil topish 
davri hisoblanadi. Mil.avv. XXIII–XXI asrlar siyosiy markaz 
Mesopotamiyaning markaziga ko‘chib, bu yerda Akkad davlati 
tashkil topadi va uning tarkibiga Shumer janubi va shimoliy 
Mesopotamiya kiradi. Kutiylar hujumi sababli, Akkad pod-
sholigi yemirilib, yetakchilik Shumer-Akkad podsholigi qo‘liga 
o‘tadi. 
Mil.avv. II ming yillikning boshlarida Ikki daryo oralig‘ida 
Bobil podsholigi yuksalib, Bobil boshchiligida butun mamlakat 
birlashtiriladi. Uning tarixi quyidagi davrlarga bo‘linadi: 
1. Qadimgi Bobil yoki amoriy davri (mil.avv. XIX–XVI asrlar).
2. O‘rta Bobil yoki kassit davri (mil.avv.XV–XII asrlar).
3. Bobilning siyosiy tushkunlik davri (mil.avv.XII–VII asrlar).
4. Yangi Bobilning qisqa qayta uyg‘onish davri (mil.avv. VII–
VI asr lar ) va Eron tomonidan mamlakatning bosib olinishi.
4. Mesopotamiyaning qadimiy tarixiy manbalari. Qa-
dimgi Mesopotamiya tarixi bo‘yicha asosiy manbalarga moddiy 
madaniyat yodgorliklari, yozma hujjatlar va adabiy asarlar, an-
tik mualliflar asarlari kiradi. 
Moddiy madaniyat yodgorliklari. Mil.avv. III-I ming yil-
liklarga oid moddiy madaniyat yodgorliklari Mesopotamiya ning 
qadimgi Eredu, Uruk, Lagash, Larsa, Nippur, Eshnunna, Mari, 
Ashshur, Nineviya va Bobil kabi shaharlarining xarobalarini 

---

83
arxeologik o‘rganish natijasida ma’lum. Shaharlardan zinapoya-
simon minora, saroylar, ulkan ibodatxonalar, turar joylar, 
xo‘jalik inshootlari, san’at asarlari va uy anjomlari topilgan. 
Mesopotamiyaning mil.avv. III-II ming yilliklarga oid silindrsi-
mon stealit, lazurit, serdolikdan yasalgan muhrlari Misr, Bah-
rayn va Hindistondan ko‘plab topilgan.