Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

Tavsiya etiladigan adabiyotlar
1. Вулли Л. Забытое царство. – М.: 1986.
2. Герни О.Р. Хетты. – М.: 1987.
3. Гиоргадзе Г.Г. Очерки по социально-экономической истории 
хеттского государства. – Тбилиси: 1973.
Asosiy sanalar
Mil.avv. XVIII–XVI asrlar
Qadimgi Xett podsholigi.
Mil.avv. XVI asr oxiri 
Telepin hukmronligi. Taxt vorisi
to‘g‘risidagi farmon. 
Mil.avv. XV asr 
Xett davlatining tushkunligi. «O‘rta
Xett podsholigi» davri.
Mil.avv. XIV–XII asrlar 
Yangi Xett davlati. Buyuk davlat-
ning yaratilishi. 
Mil.avv. XVI asr
Yuqori Mesopotamiyada xurrit qa- 
bilasi mitannilar Mitanni davlati - 
ga asos soldi.
Mil.avv. 1280-yil 
Misr-Xett tinchlik shartnomasi.
Mil.avv. 1260-yil
Mitanni davlati Osuriya podshosi
Salmanasar I tomonidan tugatildi.

---

143
QADIMGI OSURIYA 
1. Mesopotamiyadagi arxeologik qazishmalar. 2. Qadimgi 
Osu riya davri (mil.avv. II ming yillikning I yarmi). 3. O‘rta 
Osuriya davri (mil.avv. II ming yillikning II yarmi). 4. Buyuk 
Osuriya harbiy davlati (mil.avv. I ming yillik). 5.Qo‘shin.
6. Osuriyaning ijtimoiy-siyosiy hayoti. 7. Osuriya madaniyati.
1. Mesopotamiyadagi arxeologik qazishmalar. Mesopota-
miyadagi arxeologik qazishmalar XIX asr o‘rtalarida shimolda: 
dastlab qadimgi topilmalar bilan qiziqadigan ishqiboz kishi-
lar tomonidan, keyinchalik mutaxassis – arxeologlar tomoni-
dan amalga oshirildi. Ikki daryo oralig‘idagi birinchi shaharlar 
qachonlardir Osuriya davlati mavjud bo‘lgan shimolda paydo 
bo‘lgan edi. 1842-yil fransuz diplomati E.P. Botta mahalliy 
afsonalarda Osuriyaning qadimgi poytaxti bilan bog‘liq bo‘lgan 
Kunjik tepaligini (Turkiya) qazishdan boshladi, lekin hech qan-
day natijaga erishmadi. 1846–1847-yillarda ingliz diplomati
G.A. Leyyard Nimrud tepaligini qazib, qadimiy Osuriyaning 
Kalxu shahri qoldiqlarini ochdi. Tepalikdan podsho saroylari, 
odam-ho‘kiz, odam-sher haykallari va badiiy relyeflar topil-
di. Y.P. Bottaning Kunjik qazishmalarini Leyard davom ettir-
di. 1847-yil Leyyard Kunjik tepaligidan Nineviya xarobalarini, 
jumladan, podsho Sinaxxerib (mil.avv. VII asr) saroyi, uning 
nevarasi Ashshurbanipalning kutubxonasini topdi. 
Leyyardning shogirdi U. Rassam Kunjik tepaligidan podsho 
Ash shurbanipalning va harbiy manzaralar tasvirlangan, ajoyib 
relyeflar bilan bezatilgan saroyi va podshoning boy kutubxona-
sini ochdi. U Nimrud tepaligi yaqinidagi Balavatdan mil.avv. IX 
asrga oid yodgorliklar, jumladan, harbiy yurish va xiroj to‘lash 
manzarasi tasvirlangan Balavat darvozalari deb atalgan 4 ta jez 
taxtani topdi. Fransuz arxeologi V. Andre 1903–1914-yillarda 
Osuriyaning qadimiy poytaxti Nineviyada podsho Ashshurba-
nipalning saroylari, ibodatxonalar qoldiqlarini, jumladan, oliy 
xudo Ashshur ibodatxonasi, podsho qabrlari, turar-joy bino-
lari va ko‘chalarini qazib ochdi. XX asrning 50-60-yillarida ar-
xeologlar Nineviya shahri xarobalaridan saroy, xo‘jalik inshoot-
lari, ko‘pgina hujjatlarni topdilar. Osuriyashunoslikning yuz 

---

144
yillik tarixi davomida siyosiy tarix va davlat qurilishi muammo-
lari o‘rganildi. 
Yevropa olimlari ko‘p yillik arxeologik qazishmalar natijasi-
da qadimgi Mesopotamiya davlati, jamiyati va boy madaniyati-
dan dalolat beradigan noyob yodgorliklarni topdilar. Topilgan 
yozma manbalar qadimgi Mesopotamiya davlatchiligi, ijti-
moiy-madaniy, siyosiy hayotini tasavvur qilishga yordam ber-
di. Mesopotamiya madaniyatining yo‘nalishlari, kelib chi qishi, 
mifologiya, adabiy yodgorliklar, san’atning o‘ziga xos xususi-
yatlari, ilmiy bilimlar to‘g‘risidagi qator tadqiqotlar amalga 
oshirildi.
Tarix fanida XIX asr oxiri XX asr boshlaridagi tarixchi olim 
Me yerning sikl nazariyasi yetakchi o‘rin egalladi. Edvard Meyer 
har qanday sivilizatsiya siklik rivojlanib, ya’ni feodal tuzum-
dan boshlanib, kapitalizm darajasiga yetadi, keyin ichki qara-
ma-qarshiliklar tufayli halokatga uchraydi, shundan so‘ng sikl 
yana qaytariladi deb tushuntirdi. Shu sababli, XX asr bosh-
larida taniqli nemis osurshunoslari B.Maysner, P.Koshaker va 
boshqalar qadimgi Mesopotamiya tarixini feodal jamiyat deb 
baho berdilar. Faqat keyingi yillarda ijtimoiy tabaqalanish, 
xo‘jalikni tashkil qilish, shaharlar, savdo-hunarmandchilikning 
o‘rni, ibodatxonalar xo‘jaligi bo‘yicha muhim ijtimoiy-iqtisodiy 
tadqiqotlar (A. Falkenshteyn, A. L. Oppenxeym, I. Gelba va V. 
Leman asarlari) paydo bo‘ldi. Osurshunoslik markazlari dast-
lab Angliya va Fransiyada, XX asr boshlaridan Germaniyada 
paydo bo‘ldi. Gitler hokimiyatga kelgach, ko‘pgina osurshunos 
olimlar AQShga ko‘chib ketdilar. Hozir AQShda mashhur 
osurshunoslik markazlari faoliyat ko‘rsatmoqda. Angliya, Fran-
siya va Germaniyada ham osurshunoslik maktablari ilmiy tad-
qiqotlarni olib bormoqdalar.