Urganch davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti Biologiya yo’nalishi

Tadqiqot natijalarining chop qilinishi. “Qovoqchaning dorivor xususiyatlari” mavzusida maqola chop qilindi.
Ilmiy ishning tuzilishi va hajmi. Ish kirish, uchta bob, xulosalar, adabiyotlarro’yhatidaniborat. Ish 31 ta betdan iborat matnda bayon qilingan va 4 ta jadval bilan yoritilgan. Adabiyotlar ro’yhati 11 ta manbani o’z ichiga oladi, shulardan 3 ta internet saytlari.
Ishning kirish qismida tadqiqot mavzusining dolzarbligi, muammoni o’rganilganlik darajasi, ishning maqsadi, tadqiqot vazifalari, tadqiqot obyekti va predmeti, ilmiy yangiligi, nazariy va amaliy ahamiyati, tadqiqot natijalarining chop qilinishi to’g’risidagi ma’lumotlar keltirilgan.

I BOB. ADABIYOTLAR TAHLILI

Qovoqcha tarkibi organic moddalar, vitaminlar, mikroelementlar va makroelementlarga boy bo`lib, inson salomatligi uchun muhim hisoblanadi. Yash Paul vaShavila Gupta tomonidan Hindistonda qovoqcha navlarining o`sishi va uning tarkibidagi lipidlarni baholash, uglevod almashinuvi va fermentlar, saxaroza miqdori o`rganilgan (Paul & Gupta, 1987).
Qovoq va qovoqcha navlari ko'plab mo'tadil va subtropik mintaqalarda yetishtiriladi va butun dunyo bo'ylab sabzavot ekinlari orasida iqtisodiy ahamiyatga ega. Vatani Shimoliy Amerik bo`lgan qovoq va qovoqcha navlari Yevropada Uyg'onish davridan beri o'stiriladi (Harry, 1996). Bu guruh sabzavotlarning aksariyati yuzlab yillar davomida ekib kelinmoqda. Ularning turli xil meva shakllari pazandachilikda, oziq-ovqat tayyorlashning turli usullariga differensial moslashb kelmoqda. Ta'mdagi farqlar, ko'pincha o’xshash bo'lsa-da, ba'zi hollarda osongina farqlanadi. Bu sabzavot guruhlari geografik taqsimoti va iqtisodiy ahamiyati bilan farqlanadi. Qovoqcha guruhi nisbatan yaqinda paydo bo'lgan bo’lib, Amerika Qo'shma Shtatlari va Yevropada intensiv holda ekib yetishtirilishi bilan bir qatorda bu mamlakatlar qovoqchaning eng keng tarqalgan va iqtisodiy ahamiyatga ega maydoni hisoblanadi. Qovoqcha mo'tadil va subtropik iqlimga moslashgan ko'plab mintaqalarda yetishtiriladi. FAO statistik ma'lumotlariga ko'ra (Meva va sabzavot bozorlari, 1992), 1980-yillarning oxirlarida butun dunyo bo'ylab qovoqcha ishlab chiqarish yiliga 6 300 000 metrik tonnadan oshdi. Turli mintaqaviy va mahalliy hisobotlardan olingan so'nggi raqamlar shuni ko'rsatadiki, so'nggi o'n yil ichida qovoqchani ishlab chiqarish va aholi jon boshiga iste'mol qilish keskin o'sgan. Qovoqcha o’simligini yetishtirish nafaqat shu guruh sabzavotlarilari ekib yetishtiriladigan mamlakatlarda sezilarli darajada kengayibgina qolmay, balki boshqa davlat uchun o'zgacha ekin bo'lgan yoki yetishtirilmagan hududlarga ham tarqaldi. C. pepo vatani boʻlgan AQSh va Meksika eng yirik yozgi qovoqcha ishlab chiqaruvchilardan ikkitasi boʻlsa, Oʻrta Yer dengizi va Yaqin Sharq mamlakatlari, Turkiya, Italiya va Misr, jahon ishlab chiqarishining uchdan bir qismi uchun javobgardir. Qovoqcha hosilining jahon miqyosidagi qiymatining konservativ bahosi yiliga bir necha milliard dollarni tashkil etadi, shuning uchun qovoqcha sabzavot ekinlari orasida iqtisodiy ahamiyatga ega (Harry, 1996). Qovoq (Cucurbita pepo var. giromontina) — sabzavotli qovoq turi boʻlib, Cucurbita pepo L turiga kiradi. Qovoq vatani - Janubiy va Markaziy Amerika. Meksikaning Oaxaka vodiysdida ekilgan. U yerda madaniyat xalq qadimgi Azteklar tomonidan yetishtirilgan, ammo ular oziq-ovqat uchun faqat urug'lardan foydalanganlar. Bu sabzavot Yevropaga 16-asrda G’arb dunyosining ochilishi bilan gʻalati oʻsimlik sifatida kirib kelgan. Dastlab, u faqat botanika bog'larida o'stirilgan va faqat 18-asrda italiyaliklar uni "tishlab", pishmagan mevalarni yeyishni boshlaganlar. Qovoqchadan tayyorlangan ikra yaxshi ta’mga egaligi sababli "chet el ikra"si deb ham ataladi. Qovoqcha Rossiyaning hamma joyida yetishtiriladi. Erta pishishi va mahsuldorligi yuqori bo'lganligi sababli, qovoqcha bodring yetishtirish mumkin bo'lgan joylarda, ya'ni deyarli butun mamlakat bo'ylab ochiq maydonda eng mashhur ekinlardan biri biri sifatida ekiladi.Qovoqcha – qattiq po‘stli qovoqlar guruhiga mansub sabzavot ekini. Bir yillik, bir uylik, palakpoyasi qisqa o‘simlik. Mevasishakliuzunchoq, silindrsimon, og‘irligi 350-400 g, sirtisilliq, toza pishganda novvotrang. Mevasi 40-45 kunda yetiladi. Tarkibida (%) quruqmodda – 4,9, shujumladan, qand – 2,55, oqsil — 0,55, yog‘- 0,13, kalsiy, fosfor va klechatka bor. 2-4 kunlik yosh mevasi sirkalash uchun, yetilgan mevalari pazandachilikda va konserva sanoatida ishlatiladi, yirik mevalari yangiligida chorva mollariga beriladi (1 kg=0,07 ozuqabirligi) va silos qilinadi. Tabobatda uning guli qaynatilib, suvi yaralarni muolaja qilishda qo‘llaniladi. Urug‘lari tuproq harorati 12—15° C ga yetganda 5-7 sm chuqurlikda ekiladi. 1 ga maydonga o‘rtacha 2,5 kg urug‘lik sarflanadi. Erta hosil yetishtirish uchun ko‘chatini tuvaklarda o‘stirib, qora sovuqlardan keyin, 20-25 kunligida ochiq maydonlarga ekish mumkin.
Hozirgi kunda O‘zbekistonda qovoqchaning 13 navi yetishtiriladi.
Bugungi kunda yurtimizda yetishtirilayotgan qovoqcha mahsuloti Qozog‘iston, Qirg‘iziston, BAA, Rossiya, Tojikiston kabi mamlakatlarga eksport qilinmoqda.
Qovoqcha mevalari cho'zilgan, silindrsimon, po'sti yumshoq, oq yoki yashil, fiziologik yetuklik bosqichida yog'ochsimon, sariq yoki krem ​​rangli bo’lib,o'simlik erta unib chiqishidan to mevasigacha 45-50 kun davom etadi. Urug'lari oq yoki kremsimon, nisbatan kichik, vazni 1000 dona - 130-150 g. Eng keng tarqalgan erta pishgan, mahsuldor, nisbatan sovuqqa chidamli navlar: Gribovskiy 37 va gibrid Nemchinovskiy (F1), unumdor, ammo sovuqqa kamroq chidamli navlari Grechesky 110, Long-mevali, Odessa 52, Saute 38, Beloplodny, keng qo'llaniladi. Qovoqcha organizm tomonidan a’lo darajada singdirib olingani bois, parxezbop mahsulot sifatida nom qozongan, masalan, qaynatilgan kabachki bo’tqasi va pudding oshqozon-ichak trakti bilan bog’liq muammolari mavjud bemorlarga tavsiya etiladi. Kabachkining kimyoviy tarkibi qandli diabetdan aziyat chekuvchi insonlarga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Ushbu kam kaloriyali mahsulot ortiqcha vazndan halos bo’lish istagidagilarga qo’l kelishi mumkin. Parxezbop kabachkidan tayyorlangan bolalar taomi va turli bo’tqalar foydalilik darajasi bo’yicha ko’p mahsulotlarni ortda qoldiradi. Kabachki tarkibidagi antioksidant moddalar biriktiruvchi to’qimalar cho’ziluvchanligini ta’minlaydi, onkologik kasalliklar paydo bo’lish havfini kamaytiradi, terida yosh bilan bog’liq dog’lar paydo bo’lishini sekinlashtiradi. Kabachok tashqi ko’rinishingiz, sochlaringiz va teringiz salomatligi yo’lida eng yaqin yordamchingizdir. U teri qarishining oldini oladi, qon tomirlari mikrosirkulyatsiyasini yaxshilaydi, terini ultrabinafsha nurlaridan himoya qiladi. U soch ildizlarini mustaxkamlab, uning oqarishini oldini oladi.Qovoq - qovoq oilasiga mansub bir yillik o't o'simlik, turli xil oddiy qovoq. Mevalari cho'zinchoq yashil, sariq yoki oq rangda.
Qovoqchani yurak, buyrak, jigar va oshqozon kasalliklari uchun ratsionga kiritish tavsiya etiladi. Ular tarkibida oqsillar, uglevodlar, C, PP vitaminlari va boshqa foydali oziq-ovqat komponentlari mavjud. Qovoqcha nisbatan sovuqqa chidamli ekindir, shuning uchun ular ochiq yerga o'stiriladi.