Узбекистон республикаси кишлок ва сув хужалиги вазирлиги тошкент ирригац


Download 387.18 Kb.
bet13/20
Sana18.02.2023
Hajmi387.18 Kb.
#1213254
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   20
Bog'liq
тажрибани режалаштириш

l
бунда l - тажриба майдони узунлиги; 1з - ишчи куролни тозалаш учун тухташгача булган масофа.
Чукур юмшатувчи ишчи курол параметрларининг иш сифатига таъсири. Ишчи курол тишининг биринчи боскичдаги дала тадкикотлари ТИМИ укув тажриба хужалиги далаларида утказилди. Бунда эксперимент вазифасига сифат ва энергетик курсаткичларнинг ишчи курол параметрлари ва юмшатиш чукурлигига нисбатан узгариш конуниятини урганилди. Дастлаб критик чукурликни урганиш буйича дала тажрибалари амалга оширилган.
Тажрибаларда агрегатнинг хдракатланиш тезлиги 1,10.1,30 м/с атрофида кайд этилди. Тажриба утказиш даврида тупрокнинг каттиклик, зичлик ва намлик курсаткичлари куйидаги кийматларга эга булди (4-жадвал).
4-жадвал
Тупрокнинг каттиклик, зичлик ва намлик курсаткичлари

Курсаткичлар

Тупрок катлами, см

0,0.10

10.20

0
3
0
2

0
4
0
3

40.50

50.60

60.70

^аттиклиги,
МПа

2,10

2,29

2,40

2,45

2,62

3,72

4,13

Зичлиги, г/см3

1,08

1,31

1,30

1,38

1,43

1,49

1,44

Намлиги, %

9,63

12,97

14,00

14,26

15,34

14,63

15,62



Биринчи боскичда режалаштирилган «критик чукурлик»ни ифодаловчи куп омилли экспериментнинг математик модели куйидаги куринишга эга булди
У= о,448+0,0066Х]+0,033 7Х5-0,0086Х2Х4-0,005Х22-0,005Х42-0,0064Х52
бунда У-критик чукурлик, Xj - ишчи курол панжаси кенглиги, Х2 - ишчи курол панжаси узунлиги, Х3 - туткични горизонтал юзага нисбатан огиш бурчаги, Х4 - панжани урнатиш бурчаги, Х5 - ишлов бериш чукурлиги.
Тадкикот натижалари критик чукурлик кийматининг сезиларли даражада ишлов бериш чукурлиги, тиш узунлиги, кенглиги ва урнатиш бурчагига богликдигини курсатди. устунни горизонтал текисликка нисбатан огиш бурчаги «критик чукурлик» кийматига таъсир этмаслиги аникланди. Бурчакнинг узгариши тупрокнинг уваланиш даражасини пасайиши (3.4-жадвал) ва юзанинг нотекислигига таъсир килиб, ишчи куролнинг чукурлик буйича бекарор ишлашига олиб келди.
Устуннинг урнатиш бурчагини бегона утларни тупрок юзасига чикариб юбориш ва тупланиб колишига таъсири урганилди (5-расм).
Устуннинг кичик огиш бурчагида кумилган усимлик колдикларининг тупрок юзасига чикиб устун олдида уюлиши, тупрокнинг ёпишиши, ишчи куролнинг чукурлиги буйича бекарор булиши, судрашгага каршилигининг ортишига олиб келди.
Олинган натижаларга статистик ишлов бериш натижасида критик чукурликнинг ишчи курол параметрларига чизикли империк богликдиги аникланди
hKp = 0,0548 + 0,731Н + 0,1901b - 0,0229acm + 0,0089L - 0,0032ft
Устун урнатиш бурчагининг 500 дан 900 гача узгаришида критик чукурлик бор йуги 1,6 см га камайиши кузатилди (4-расм).
Бу киймат 0,95 % ли ишончли ораликда рухсат этилган тажриба хатолиги оралигига тугри келади.

  1. р
    о
    hK,CM


    50°


    60° 70° аст
    (град) 90°


    30

    асм. Туткич урнатиш бурчагининг бегона утларни тупрок юзасига чикиши ва тупланишига таъсири

Тадкикотларда устуннинг урнатиш бурчагини 700 дан 500 гача узгариши тупрок уваланиш даражасининг сезиларли ортишига таъсир курсатди, шу билан бирга йирик кесакларнинг чикиши кузатилди.
Устуннинг урнатиш бурчагининг тик 900 холатида йирик кесакларнинг чикиши 500 урнатилганга нисбатан 35 фоизгача кам булиши аникланди. Урнатиш бурчагини 500 дан 700 гача булган ораликларида судрашга каршиликнинг ортиши, кейинчалик пасайиши кузатилди. Бундай натижа устуннинг 700 . ..800 бурчак остида урнатилишида тупрок булагининг катта улчамларда синиб чикиши ва уларни майдалаш учун тик холатдагига нисбатан кушимча энергия сарф булиши аникланди.
Устун узунлигининг кам кийматларида, яъни тик холатида тупрок булаклари улчамларининг анча кичик булиши аникланди. Бу тупрок булакларининг ёрилиши натижасида устунга майдаланган холда таъсир этиши натижасида судрашга каршилигини кам булишини курсатди.
Хулоса:
Юкоридаги натижалардан хулоса килиш мумкинки, ишчи курол тиши ва устунини мукобил бир бири билан узаро бирлаштириш иш сифатини ошириш ва энергия сарфини камайтиришга олиб келади.
Мавзу: Тензобалкалар, тензорезисторлар, куллаш усуллари, аникланадиган кучлар ва уларга куйиладиган талаблар
Ишнинг максади:
Магистрларга тензобалкалар, тензорезисторлар, куллаш усуллари, аникланадиган кучлар ва уларга куйиладиган талабларни узлаштириш буйича билим, куникма хамда малакаларини мустахкамлаш.
Ишни бажаришга курсатма:
Машина-трактор агрегатларидан фойдаланиш сохасида утказиладиган илмий тадкикотлар куп хиллиги билан ажралади, шунинг учун улчанадиган катталиклар хам куп хил булади. Жумладан, кишлок ва сув хужалиги техникаларини тадкик килишда деталларининг ейилиши, чизикли улчамлари ва огирлиги; алохида кисмларининг харакат кинематикасини, тезланиши; кучланишлар, босим ва х.к. ни улчашга тугри келади.
Илмий тадкикотларда улчанадиган асосий катталиклар 1-жадвалда келтирилган.
1 - жадвал
Илмий тадкикотларда улчанадиган асосий катталиклар

Улчанадиган
катталиклар

Улчашга оид мисоллар

Г еометрик
чизикли
улчамлар

Тракторлар ва ^ХМ деталларининг, технологик жихозларнинг улчамлари ва деформацияси. Подшипник, клапан, свеча ва б.даги тиркишлар.

Х,ажм, сигим

Бак ва цисцерналар, ишчи цилиндрлар сигими, суюкликлар хажми.

Бурчаклар

Гилдираклар, руль торткиларининг бурилиш бурчаклари, МТА нинг бурчаклари, шоти ва тиркама ук чизиклари уртасидаги бурчаклар

Чизикли,
бурчакли
силжишлар

Ричагларнинг кучиши, машина утган йул. Тормозланиш йули. Шигаш йули. Гилдираклар ричаглар ва б.нинг бурчак силжишлари




Тебраниш
амплитудалари
(титрашлар)

Машина гилдираклари, рамаси, рессораланган ва рессораланмаган массаларининг тебраниш амплитудалари. Моторнинг титраниш амплитудалари ва б.

Кинематик катталиклар. Хдракат тезлиги; чизикли ва бурчак тезликлари

МТА, автомобилнинг харакат тезликлари. Ричаглар ва торткиларнинг чизикли ва бурчакли силжиш тезликлари; руль чамбараги, машинадаги бошкариладиган гилдиракларнинг бурилишдаги бурчакли тезликлари

Чизикди,
бурчакли
тезланишлар

Автомобилнинг шигашдаги ва тормозлашдаги секинлашиш тезланиши. Гилдиракларнинг тебраниш, машинадаги рессораланган массаларнинг, хайдовчи уриндигининг титраш чизикли ва бурчак тезланишлари. Валларнинг бурчакли тезланиши.

Айланиш
частоталари

Машина мотори ва трансмиссияси валларининг айланиш частотаси. Автомобил гилдиракларининг айланиш частотаси. Технологик жихозлардаги электр моторлар валининг айланиш частотаси

Тебранишлар,
титрашлар
частоталари

Трактор массалари, хайдовчи уриндиги, кабинанинг тебраниш частоталари ваа титраши

Динамик
катталиклар,
массалар

Машиналар, тиркамалар, агрегатлар, деталларни тарозида тортиш

Суюкдиклар, газлар сарфи

Моторни синашда ёнилги сарфи, тормозларнинг пневматик юритмасида пневматик кутаргичларни синашда хаво сарфи. Компрессор ва сув насосларининг иш унуми ва б.

Кучлар,
кучайтириш

Трактор ва автомобилнинг турли торткилари, илмогидаги кучлар. Гидро- ва пневмо кутаргичлардаги кучайтириш. Трактор ва автомобилнинг гилдиракларида турли харакатларда пайдо буладиган вертикал ва горизонтал реакция кучлари

Кучланишлар

Конструкциянинг айрим нукталаридаги, масалан, рама, кузов, валлар ва х.к. даги кучланишлар

Босимлар

Тормозларнинг пневмо- ва гидроюритмаларидаги босим, кутаргичларнинг гидроцилиндрларидаги босим. Киритиш трубасидаги хаво сийраклиги

Куч моментлари

Моторнинг тирсакли валидаги, машина трансмиссиясининг валларидаги, яримуклардаги моментлар. Осмадаги реактив моментлар. Бирикмаларни бураб махкамлашда куч моментлари.

Иш

^ишлок хужалик машиналарида кутариш, ишкаланиш, каршилик ишлари катталиги ва б,

Кувват

Моторнинг тарсакли вали, трансмиссиянинг валларидаги







кувватлар. Технологик жихозлар электр моторларининг куввати ва б.

Бошка
катталиклар.
Вакт

Автомобил, тракторнинг харакат, шигаш ва тормозланиш вакти ва б. Тормоз юритмасининг, кузовни кутариш механизмларининг ва б.ишга тушиш вакти

Т емпературалар

Совитувчи сув, картерлардаги мой температураси

Ранг

Киздирилган метал сиртининг ранг-баранги

Ёритилганлик ва ёруглик кучи

Фараларнинг ёруглик кучи. Ишчи уриннинг ёритилганлиги, йул сигналларининг ёругланиш равшанлиги ва б.

Акустик сиглалар

Бино ичидаги, мотордаги, деталлар ва кисмлардаги шовкин. Трактор ва автомобилнинг айрим агрегатларидаги такиллаш ва шовкинлар

Тузилма
хоссаларининг
параметрлари

Материалларнинг каттиклигини аниклаш. Сувнинг каттиклиги

Кимёвий
хоссаларнинг
параметрлари

Мой, дизел ёнилгисининг ковушоклигини улчаш. Ейилиш махсулотларининг картер мойидаги концентрациясини тахлил килиш. Электролит зичлиги. Ишлатилган газларни тахлил килиш. Курум таркиби. Мойдаги аралашмалар. Тормоз тизимидаги конденсатни тахлил килиш ва х.к.

Нурланиш

Актив радиоизотоплардан фойдаланганда радиометрик улчашлар



Улчанадиган катталиклар кулами кенг булгани учун улчаш асбобларига алохида талаблар куйилади. Бир хил параметрларни, масалан, температурани баъзан юкори даражада сезгир термостатлар билан, бошка холларда эса оддий симобли термометрлар билан улчашга тугри келади. Деталнинг ейилганлиги аник улчов микрометрлари билан, тормозланиш йули ёки автомобилнинг югириб кетиш йули эса 1-1.5 см хатолик берадиган улчов лентаси билан улчанади. Шунинг учун экспериментни тугри куйишнинг энг мухим шарти - бу тадкикот килинадиган параметрларга мос келадиган асбобларни танлаш.
Эксперимент мураккаб тизимдан иборатдир. Тизим таркибига тадкикот объекти, ускуна ёки стенд, улчаш асбоблари (аппаратлари), шунингдек экспериментга тайёрланиш ишлари мажмуи, эксперимент режаси, эксперимент маълумотлари, уларга ишлов бериш ва тахлил киради.
Объектнинг тадкик килинадиган параметрлари улчанадиган катталикни электр сигналга узгартириш принципида ишлайдиган улчаш асбоблари билан кайд килинади.
Ноэлектрик катталикларни улчайдиган электр асбобларнинг купчилиги датчик, кайд киладиган (регистратор), ёки электр ток билан таъминланадиган улчаш курилмаси, дастлабки сигнални кучайтирувчи кучайтиргичдан (зарурлигига караб) иборат булади.
Узгартгич (преобразователь) - бу улчанадиган катталик (босим, деформация, куч ва хк.) ни кабул килиб, уни алока йуллари буйлаб узатиш, кучайтириш, электр восита билан улчаш ёки ёзиш учун кулай катталикка узгартиради.
Датчик - аник катталикни узгартириш принципидан катъий назар, улчаш учун мулжалланган (босим датчиги), конструктив жихатдан маромига етказилган узгартгич.
Кучайтиргич - бу улчаш асбобининг оралик элементи; уз номининг курсатишига, датчикдан келган сигнални кучайтириш учун мулжалланган.
Регистратор - улчанадиган ноэлектрик катталик узгартирилган кучланиш ёки ток кучини ёзиш учун мулжалланган улчаш курилмаси. Одатда улчаш курилмаси сифатида мил (стрелка) ёки ракамли курсатувчи асбоблардан фойдаланилади, масалапн, вольтметрлар, регистраторлар сифатида эса перо, катод ва шлеф (вибратор) ли осциллографлар ва магнитли регистраторлар кулланилади.
Утказилаётган экспериментнинг тугрилиги улчаш аппаратидаги энг мухим элемент - узгартгичга боглик. Узгартгичлар ишлаш принципига караб актив (генераторли) ва пассив (параметрик) узгартгичларга ажралади.
Актив узгаргичлар. Улчангадиган механикавий катталик бевосита электр сигналга узгартирилади. Бу сигнал маълум кучланиш ёки частота билан хосил килинади, шунинг учун актив узгартгич электр ток билан таъминлашни талаб килмайди. Масалан, сейсмологияда фойдаланиладиган магнит- электродатчик.
Пассив узгартгич. Улчанадиган механикавий катталик электр схеманинг параметрларини (сигими, каршилигини ва хк. ни) узгартиради. Пассив узгартгич узига электр таъминот манбаини талаб килади.
Механикавий катталикни электр сигналга доим хам бевосита узгартириб булмайди; баъзан оралик узгартириш талаб килинади. Масалан, пассив турдаги тензометрик узгартгичларда улчанадиган механикавий катталик, масалан, куч, эластик элементнинг деформациясига узгартирилади, деформация эса тензометрик узгартгичнинг электр каршилигини узгартиради.
Датчикларга кулланиш шароитларига боглик куйидаги асосий талабалар куйилади:

  • киришдаги улчанадиган катталик ва чикишдаги сигнал уртасидаги богланишнинг аниклиги ва бир кийматлиги;

  • улчанадиган катталикнинг узгаришини юкори даражада сезувчанликги;

  • чикиш сигналини узгаришга олиб келувчи улчанадиган катталикнинг энг кам узгариши;

  • датчикнинг улчанадиган катталикка акс таъсирининг кам булиши;

  • ташки мухит шароитлари (температура, намлик ва хк.) узгарганда датчик характеристикаларининг баркарорлиги;

  • ташки механикавий таъсирларга - титраш, кимёвий ва бошкаларга чидамлилиги.

Кучлар ва деформациялар чузилиш ва сикилашларни улчаш симли ва фолгали тензометрлар кенг кулламда кулланилади.
С
2-расм. Симли тензометр
59

имли тензометрлар юпка когозга елимлаб ёпиштирилган ёки лакли пленка асосга ёпиштирилган бир нечта урамдан ташкил топган ясси сим спирал (панжара) дан иборат (2- расм.).






Симли тензометрлар номинал каршилиги 5 дан 500 Ом гача, панжара узунлиги 5 дан 30 мм гача булиб, сериялаб ишлаб чикарилади. Энг катта нисбий деформация эластик деформация чегараларида 0,3 фоиздан ошмаслиги лозим.

Фолгали тензометрлар симдан эмас, балки юпка (0.004-0.012 мм) тугри бурчак кесимли тасмача шаклидаги фолгадан тайёрланади. Фолгали тензометрлар симли тензометрларга нисбатан иккита мухим афзаллиги, улар сезгирлигининг юкорилиги; тензопанжарани хар хил шакл ва расмли тайёрлаш мумкинлиги, бу уларни урнатишни осонлаштиради ва турли улчаш шароитларига яхширок мосланишга имкон беради.

Тензометрлар эксперимент жараёнида деформацияланадиган деталга ёпиштирилади.
Тензометрнинг тугри ишлаши елим ва елимлаш сифатига анча боглик. Елимлаб ёпиштириш сирти гадир-будурларсиз силлик булиши лозим. Ёпиштиришдан аввал детал сирти ацетон ёки 646,347 маркали эритгичлар билан ювиб тозаланади.
Шундан кейин детал сиртига ва айни вактда тензодатчикнинг таглигига хам ВФ-2 елими ёки «Момент» юпка суртилади. Сиртлар бир неча минут куригандан кейин тензодатчик деталда узига тайёрланган жойга ёпиштирилади. Ёпиштириш вактида таглик тагида елим пуфакчаларининг йуклиги диккат билан кузатилади. Елим пуфакчалари цилиндрик нарсани тензометр сиртида юмалатиб кетказилади. Бу ишни бажараётганда тензодатчикни шикастламаслик керак.
Куйидаги схемаларда тензометрларни куллаш сохалари, тензо балкалар ва тензокурилмалар схемалари келтирилган.
^ишлок ва сув хужалиги машиналарининг ишчи органларига таъсир этувчи кучлар ва моментларни улчаш учун тензодатчикларни тензоузлларга ёпиштириш схемалари куйида келтирилган:






Тензокаршиликлар урнатилган махсус курилма





1- хомут; 2- тензобалка;

  1. устун; 4- ковловчи панжа



Тензокаршиликларни улаш схемаси
1- ЭМА-П ИП-153 улчаш курилмаси; 2- тензобармок;






Динамометрик курилманинг схемаси





Тензометрик курилмани тарировка килиш жараёни





Эгат очкичнинг тензобалкага урнатилиш схемаси






Юмшаткичга датчикларни клейлаш ва монтаж схемаси
1-тензобармок; 2- динамометр; 3- ЭМА-П ИП-153 улчаш курилмаси; 4-
тарировка платфомаси




Топшириклар:



  1. Магистрлик диссертация ишида кулланиши мумкин булган тензометрия усуллари аниклансин.

  2. Аникланган тензометрия усулини жорий этиш учун экспериментал курилмалар схемаси ишлаб чикилсин.

  3. Тензометрия килиш учун аникланадиган катталиклар руйхати тузилсин.

  4. Катталикларни хакикий кийматини аниклш учун тарировка килиш усули ва курилмаси тавси этилсин.

  5. Тензометрик курилмаларнинг диссертация ишида янги намуналари ёки оригинал усуллари такдим этилсин.

  6. Таклифлар шакллантирилсин

Мавзу: Эксперимент режасини жадвал-матрица куринишида тузиттт, ташкил килиш, утказиш ва дисперцияларни бахолаш.
Ишнинг максади:
Берилган маълумотлар асосида тула омилли эксперимент режасини тузиш, ташкил этиш, утказиш, кутилма дисперцияларини бахолаш, кийматларини хисоблш ва уларнинг бир хиллиги текшириш.
Ишни бажаришга курсатма: Берилган:
Тула омилли эксперимент режаси (ПФЭ) асосида учта омилларнинг объектга таъсири буйича тадкикотлар утказилган.
Юкорида келтирилган омиилларни танлашга куйиладиган талабларни хисобга олган холда куйидаги 3-та омил танлаб олинган:

  • Таъминловчи кучланиш - хь

  • Ишчи нукталарни силжитиш кучланиши - х2

  • Атроф мухитнинг иссиклик даражаси - х3

  • Кутилма: генераторнинг чикиш куввати - у = (х123).

Шартли белгилар кабул килинган:
х ёки х' - омилларнинг куйи сатхи;
+
х^ ёки х - омилларнинг юкори сатхи;
Ах - узгариш оралиги; ,х0 - дастлабки (базавий) сатхи.
Одатда режаларда ва хисобларда омилларнинг кийматлари Xi улчовсиз кийматлар оркали ифодаланади:
(х+ - хо)/ Ах =0; (хо - х-)/Ах=1; Ах =(х+ - х-)/2.
Шу тарика, нол нуктаси хо ва узгариш оралигини Ах берилган кийматларда омиллар кийматларининг натурал улчовларини куйидаги богликлик билан аниклаш мумкин:
х+ = хо + А х ; х" =хо - А х,
бу ердан

Download 387.18 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   20




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling