Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги самарканд давлат чет тиллар институти м. Махмудова, У. Отавалиева


Download 0.68 Mb.
bet6/15
Sana09.01.2023
Hajmi0.68 Mb.
#1085755
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15
Bog'liq
ttex

к U С/ U у
Айрим холларда укитувчининг укувчиларга мутлок салбий ёки вазиятли салбий муносабатларини хам учратиш мумкин.
Укитувчининг укувчига «бекарор» ёки «салбий» муносабатлари хакидаги асосий хулоса А.А.Леонтьев фикрларида
У Т Т 1 С/ U у
учрайди. Унинг фикрича, укитувчининг укувчига булган салбий ва бекарор муносабатлари укувчиларни укитувчидан «узоклашиши»га олиб келади, укувчилар бундай укитувчига салбий муносабатда буладилар, уни ёктирмайдилар, унинг дарсларига катнашмаслик учун турли сабабларни излайдилар.
Психолог А.Н.Лутошкин2 укитувчи ва укувчи мулокотидаги укитувчининг рахбарлик роли хакида гапириб, уч хусусиятига ургу бериб утади, булар сузсиз буйсуниш, демократик ва кунгилчанликдир.
Сузсиз буйсуниш услуби. Бунда укитувчи узигина гурух фаолиятини йуналтиради, яъни ким-ким билан утиради, ким-ким билан ишлайди ва хоказоларни назорат килиб боради. Бунда узаро хамкорликнинг шакллари - буйрук, курсатма, инструкция беришдан нари утилмайди.
Бундай укитувчиларнинг «Бугун сен яхши жавоб бердинг, буни сендан кутмаган эдим» - кабилидаги миннатдорчилик сузлари укувчиларни рагбатлантира олмайди.
Бундай укитувчилар укувчининг колаверса, боланинг хатосини тузатишга харакат килмайди. Укитувчи токатли, сабрли булиши керак. Боланинг менталитети, дунёкараши, фикрлашига нисбатан сабр-токатли муносабатда була олмаган укитувчи энг нобоп психологик иклимни пайдо килади.
Социологларнинг курсатишларича, бундай рахбарлик натижасида болаларда асаб касалликлари (нервозность) пайдо булар экан.
Авторитар ёки сузсиз буйсундириш услуби укитувчининг етарли даражада ахлокий ва сиёсий жихатдан етук эмаслиги, мулокот маданиятининг пастлиги, уз фаолиятида укувчиларнинг индивидуал- психологик хусусиятларини хисобга олмаслиги, болалар хаётини ташкил этишда уларнинг мустакил фаолиятларини бугиб куяётганлигини курсатади.
Жамоадаги юкори ахлокий муносабатлар, мулокот маданиятига риоя килиш ва хоказолар авторитар рахбарликка бархам бериши мумкин.
Демократик услубда укитувчини жамоа (синф) фикрига суяниб рахбарлик килиши тушунилади.
Укитувчи фаолият максадини хар бир укувчисининг онгига етказишга харакат килади. Хар бир иш жамоа аъзолари уртасида мухокама килиниб, координацияланади. Бирор фаолиятни биргалашиб бажариш жараёнида фаол катнашган хар бир укувчи рагбатланиши туфайли, укувчида узига ишонч пайдо булади. Ишни кизикиш билан бажаради. Бу хилда мулокотни ташкил килувчи укитувчи топширикларни тенг, лекин бола имконияти, кизикиши, интилишлари, индивидуал-психологик хусусиятларини хисобга олиб таксимлайди. Укитувчининг укувчи билан бундай мулокотида илтимос, маслахат, маълумот бериш асосий уринни эгаллайди.
Демократик услуб рахбарликнинг энг яхши, кулай, укувчилар учун ёкимли услуби булиб хисобланади.
т~> \j \j 1 \j \j
Бундай укитувчилар фаолиятидаги айрим курсаткичлар авторитар услубни кулловчи укитувчиникидан пастрок булса-да, укувчилардаги ишлаш, укиш истаклари, масъулият-хислари, уз синфлари билан гурурланиш, ижодиётга интилиш кабилар юкори булади. Бундай укитувчининг укувчилар орасида обруйи баланд булиб, узи булмаган пайтларида хам укувчилари топширилган ишни бажаришга харакат киладилар. Ундай укитувчиларни укувчилар самимий хурмат киладилар ва севадилар.
Уцитувчи раубарлигининг энг кунгилчанлик услуби номаъкул, салбий услуб хисобланади. Бундай рахбарликда фаолият самарасиз ва сифатсиз бажарилади.
Юкоридагилардан келиб чиккан холда, укитувчи ва укувчи мулокотларининг ижодий фаолиятни биргаликда, иштиёк билан бажарилишига асос булувчи мулокот турларига купрок эътибор берилиши лозим экан.
■р и и и и
Булар дустлик, хамкорлик асосида паидо оулувчи, тазйикка асосланмаган мулокот, самимий мулокотлардир.
ИжодиИ фаолиятни биргаликда, иштиёк билан бажарилишига каратилган мулокот асосида педагогнинг укувчиларга баркарор - ижобий хамкорликдаги мулокот услуби ётади. Бундай мулокотда укитувчи укувчиларнинг хар кандай ижодий фаолиятларига якиндан рахбарлик килади ва унинг самарали булишига харакат килади. Бу укитувчи ва укувчи уртасидаги самимий мулокот хисобланади.
Укитувчи мулокот маданиятига риоя килар экан, таълим- тарбия жараёнининг узига хос жихатларига путур етказмаслиги керак. Бунда мулокот меъёрини билишнинг ахамияти каттадир.
Афсуски, педагогик фаолиятда масофадаги мулокот мулокотнинг энг кенг ёйилган шакли булиб хисобланади. Бунда укитувчи ва укувчи муносабатлари орасида масофа сезилиб туради. Бу укувчини укитувчидан узоклаштириб, авторитар услубга якинлаштиради.
Масофали мулоцотнинг энг салбий шакли тазйикли мулокот хисобланади. Мулокотнинг бу хили салбий ва авторитар мулокотларини бирлаштиради. Тазйик шаклидаги мулокотда «Диккат билан тингланглар, булмаса «2» куяман», «Сизлар хали мени кимлигимни билмайсизлар, мен сизларга кимлигимни курсатиб куяман», «Бу топширикни бажармасанг, сени директорга



олиб кираман, отангни чакиртираман», «Чоракда «2» бахо куяман» ёки «Мактабдан хайдаттираман» кабилар оркали укувчиларга тазйик утказишда намоён булади.


Мулокотнинг бундай куриниши дарс жараёнида болаларни асабийлаштиради, ижодий фаолиятларини чеклайди.
Мулокотдаги локайдлик, талабчанликни йигиштириб куйиб, таълим жараёнида купрок хазилкашликка йул куйиш ва хоказолар оркали айрим укитувчилар укувчилар олдида обру олишга харакат киладилар. Бунинг асосий сабаби, бир томондан, синф билан хамкорлик урнатишга, уларга ёкиб олишга харакат килиш булса, иккинчи томондан, укитувчида касбий фаолият малакаларини йуклигини курсатади.
К.Д.Ушинский тадбирига кура, мактабда хазилга йул куйиш хам керак, лекин барча иш хазилга, эрмакка, сертакаллуфликка, мулойимликка, бачканаликка айланиб кетмаслиги керак, энг мухими, доимо аклий фаолият хукмрон булиши кераклигини унутмаслик керак.
Факат маънавий бирликкина мулокот маданиятини самарали булишига ёрдам беради. Факат хушмуомалаликкина мулокот иштирокчилари уртасидаги узаро хамкорлик муносабатларини тартибга солишга ёрдам берувчи ахлокий мезондир.
Хушмуомалали ва хулк-атворли педагог инсонпарварлик коидасига асосланиб, энг мураккаб вазиятларда хам инсонни хурмат килиш асосида иш тутади. Бу тугрида Узбекистон Республикасининг «Таълим тугрисидаги Конун»ида «Таълим ва тарбиянинг инсонпарвар, демократик характерда эканлиги» таъкидланган1.
Педагогик хушмуомалалик - педагогнинг касбий сифати, яъни махоратининг бир кисмидир. Педагогик махорат шахснинг бошка махоратларидан фаркли, укитувчи шахсини асосий сифати булиб, укувчига тугри, малакали ёндашишни назарда тутади. Педагогик хушмуомалалик укитувчининг максадга мувофик равишда таъсир курсатиш махоратини белгилаб берадиган самарали услубий алокаси хисобланади.
Укитувчининг укувчига куядиган талаблари эса меъёридан ортмаслиги, борди-ю ортиб кетса кунгилсизлик пайдо булиб, салбий натижаларга олиб келиши мумкин. Укитувчи укувчини хурмат килиши ва буни укувчиларга курсата олиши зарур.
Хурмат очик кунгилликни, эркалатишни, талабчанликни инкор этмайди, аксинча, уни кучайтиради. Лекин талабчанлик укувчининг ёши ортишига караб орттириб борилиши керак.
Укитувчи билан укувчи урталаридаги тушунмовчиликнинг (айрим холларда) асосий сабабларидан бири - укитувчининг хушмуомала эмаслиги, яъни укувчиларнинг ташки куриниши, аклий ривожи, кобилиятларига куполлик билан эътироз
билдириши натижасида руй беради. Укитувчининг
хушмуомалалиги дарснинг барча боскичларида амалга оширилиши керак. Асосий эътибор, айникса, уй вазифаларини текшириш ва бахолашга каратилиши лозим.
Бунда укитувчи махорати мохирлик билан укувчиларнинг жавобларини тинглаш, мазмуни, шакли, дуч келадиган
кийинчиликлари ва хоказоларга каратилмоги керак.
Педагогик хушмуомалалик укитувчининг маънавий етук даражаси булиб, у уз устида ишлаши, махсус билимларини тулдириб бориши, укувчилар билан хушмуомалада булиш куникмаларини шакллантиришни хамда ёшлар рухияти ва хозирги замон укувчиларининг хусусиятлари хакида педагогик маълумотга эга булишни талаб этади.
ТАЯНЧ ИБОРАЛАР
Дарс, материални чукур билиш, муомала маданияти, педагогик хамкорлик, мактабдаги асосий икки фигура, хукукий ва демократик, фукаро, жавобгар шахс, жамият, педагогик жараён, шахсий масъулият, укувчи, Т.Н.Мальковская, педагогик мулокот, муомала, муносабат, интерактив, перцептив, педагогик муомала, А.С.Макаренко, богланиш, усмир, успирин, уз-узини хурмат килиш туйгуси, умид багишлаш, мулокот структураси, В.А.Кан- Калик, мулокотни бошкариш, моделлаштириш, ташаббус, хамкорлик, баркарор-ижобий, фаолсиз-ижобий, бекарор-услуб, А.А.Леонтьев, А.А.Лутошкин, укитувчининг рахбарлик роли, суз­сиз буйсуниш, демократик, кунгилчанлик, нобоп психологик иклим, масофали мулокот, хушмуомалалик.
НАЗОРАТ УЧУН САВОЛЛАР


  1. Download 0.68 Mb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling