Узбекистон республикаси согликни саклаш вазирлиги тиббий таълимни ривожлантириш маркази андижон давлат тиббиёт институти


Терининг нафас олиш ва резорбция функцияси


Download 450.23 Kb.
bet9/164
Sana17.02.2023
Hajmi450.23 Kb.
#1204879
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   164
Bog'liq
Dermatologiya дарслик

Терининг нафас олиш ва резорбция функцияси. Терининг нафас олишдаги иштироки унчалик катта эмас, одам ютадиган кислороднинг 1/180 кисми, ажратадиган карбонат ангидириднинг 1/90 улуши тери оркали руй беради. Сувнинг бугланиши эса упкадагига нисбатан 2-3 баровар куп. Шундай килиб, тери газлар алмашинувининг 1% ида иштирок этади. Соглом одам терисининг резорбция (суриш) функцияси, яъни моддаларни узига ташкаридан кабул килиш лаёкати кучли эмас. Теридаги сув-ёгдан иборат юпка парда (мантия) унинг утказувчанлигини сусайтирса хам тери айрим ёгда ва липидларда яхши эрувчи моддалар (резорцин, олтингугурт, салицилат ва бор кислотаси, кургошин оксид, темир хлорид, йод, симоб, пироталол ва бошкалар) ни узига суриш хусусиятига эга. Моддаларнинг терига сурилиши ёг бези булган соч фолликулалари атрофида яхши кечади.
Болалар ва кексалар терисининг узига хос хусусиятлари
Ёш болалар териси нозик, юпка булса, ёш утган сайин, яъни кексаларда анча узгаради. Тери шалвиллаган, сербурма булиб колади. Болалар терисининг тузилиши ёшга караб узгариб боради. Катта ёшдагиларда яхши ривожланган эпидермис болаларда жуда юпка, унчалик шаклланмаган булиб, механик таъсирдан салга жарохатланиши, яра-чакалар пайдо булиши мумкин. Унинг каватлари бир-бири билан нозик богланиб, хужайралари сийрак жойлашади. Мугузланиш осон кечади, донадор ва ялтирок каватлари боланинг хатто кул ва оёк кафтларида хам унчалик тараккий этмаган булади. Тери юзасидаги сув-ёгдан иборат юпка парда (мантия) мухити катталар терисидагидек кислотали булмай, аксинча нейтрал ёки кучсиз ишкорли булади. Шунинг учун унинг бактериоцид таъсири пастдир. Шу билан бирга бола терисининг гидрофиллиги, ундаги моддалар алмашинуви интенсивлигининг юкори булиши, букок бези функциясининг ошиши теридаги регенератив (тикланиш) реакциялар фаоллигини оширади. Янги тугилган чакалоклар ва кукрак ёшидаги болалар организмининг хар хил касалликларга карши кучи онанинг иммунитети ва она сутининг иммунологик хусусиятларига боглик. Масалан, 4 ёшдан 8 ёшгача булган болалар орасида дерматомикозлар куп учрайди, чунки тугма иммунитетнинг кучи 1 ёшгача етади, хаётда орттирилган иммунитет эса хали баркарорлашмаган булади. Ёш болаларнинг асл териси (дерма) хужайра элементлари аргирофил толаларга бой. Коллаген, эластик толалар эса катталардагига караганда анча майин, ингичка булади. Хужайралараро каватларда хали яхши шаклланмаган кушимча тукима хужайралари куп учрайди. Тер безларини унчалик ривожланмаганлигига карамай ёг безлари ва соч илдизлари яхши ривожланган булади. Кукрак ёшидаги гудаклар тери ости ёг каватининг огирлиги болалар танаси огирлигига нисбатан катталардагига караганда беш баробар куп. Ёг хужайралари ва бириктирувчи тукимали копламалар нодифференциалланган, морфологик куриниш эмбрионал характерда булади. Улар таркибида пальмитин ва стеарин ёг кислоталарини катталарникига караганда куп тутади. Ёг безлари хажми анча катта, битта соч фолликуласи атрофида 6-8 та ёг бези чегараланган холда туради. Айникса болаларнинг юзида,бошининг сочли кисмида, анус сохасида жуда куплаб жойлашади. Апокрин тер безлари бола тугилганидаёк терисида булса хам, уларнинг хакикий функцияси балогат ёшидан бошланади. Янги тугилган чакалокларнинг сочлари эмбрионал давридан ривожланади, уни бирламчи сочлар дейилади. Кейинчалик улар тушиб кетади ва урнига доимий иккиламчи сочлар чикади. Жинсий балогатга етганда эса сокол-муйлов, култик ости ва ковда жун пайдо булади.
Болалар терисининг кон томирлари ва лимфатик системаси деярли катталарники билан бир хил, аммо нодифференцилланган, эндотелияли майда капиллярлари тури доимо диятация холида булади. Улар терисининг физиологик гиперемияланиб ёки кизгимтир, окимтир булиши шу билан тушунтирилади. Болалар териси нерв-рецептор аппаратининг купчилиги хам унчалик ривожланмаган булади. Температура сезгисини идрок киладиган таначалар гудак 1 ёшга тулиши арафасида ривожланади.
Болалар терисидаги газлар алмашинуви катталарникига нисбатан анча фаолрок боради, яъни организмдаги жами газлар алмашинувининг 1% ини ташкил килади. Шу билан бирга эмадиган болалар терисининг резорбцион хусусияти ифодаланган булиб, айникса улар зарарланган тери сохасида кучли кечади. Болалар терисининг дерма, гиподерма каватидаги эластик тукималар ва хужайралар узида сув ва минерал моддаларни куп тутади ва теридаги осматик босимнинг тез узгаришига сабаб булади. Тери хужайралари ичида ва ташкарисида сув микдори ортикча булганидан болалар куп учрайдиган экссудатив диатез, экзема баъзан огир кечади, купинча сувчираб туради ва тез-тез кайталайди.
Теридаги мухитнинг купрок ишкорий булиши, пигментланишнинг сустлиги, организм иммунологик хусусиятининг пастлиги болалар терисининг тез-тез зарарланишига олиб келади. Демак, болалар терисидаги юкорида таъкидлаб утилган анатомик-физиологик хусусиятлар хисобига (жумладан терининг анча юпкалиги, гидрофил булиши, таркибида сув ва минерал моддаларнинг куплиги, тери каватларидаги толаларнинг мустахкам булмаслиги, иммунологик холатнинг етарли ривожланмаганлиги) болалар терисида хар хил касалликлар тез-тез учраб туради. Бола униб улгайган сайин тери тузилиши, унинг барча хусусиятлари (6-8 ёшдан бошлаб) худди катта одамларникидек булиб боради. Тери каватлари мустахкамланиб, улардаги толалар йугонлашади, пигмент хужайралари, ёг ва тер безларининг функциялари узгаради.
Одам кексайган сари унинг организмида булгани каби терисида хам атрофик жараёнлар аста-секин авж олиб боради. Терининг ранги, эластиклиги, майинлиги ва бошка хусусиятлари узгаради. Ёг ва тер безлари сони камайиб, функцияси сусайиб колганлиги хисобига тери юзаси куриб, мугузланиш купаяди. Терининг эпидермис кавати бир оз йугон тортади. Терида газ алмашиниш, сурилиш, сув ва минерал моддаларнинг таксимланиши анча суст кечади. Окибатда юкоридаги барча узгаришлар параллел равишда бутун организм фаолиятига таъсир килади. Тактил, температура, босим каби функциялар кексалар терисида пасайиб колади, иммун жараёнлар издан чика бошлайди. Шунинг чун булса керак, ёши кайтган одамлар териси усма касалликларга мойил булади. Яра-чакалар тез-тез чикиб туради.
Огрик кичишиш, иссик-совукни идора киладиган нерв толалари сезиш функциясининг пасайиши туфайли аллергик дерматозлар унчалик ривожланмайди, лекин сурункали узок давом этади. Кекса одамларда тери касалликларини даволаш ва олдини олишда ана шу холатларни хисобга олиш зарур.

Download 450.23 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   164




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling