Узбекистон республикаси согликни саклаш вазирлиги


Download 1.06 Mb.
bet31/68
Sana28.10.2023
Hajmi1.06 Mb.
#1728536
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   68
Bog'liq
нормал физиология

Хужайра ичи бошкарув механизмлари.
Электрон микроскопик текширишлар натижасида миокард синцитий эмаслиги, балки айрим-айрим хужайралардан – миоцитлардан иборатлиги курсатилган. Хар бир хужайрада унинг структураси ва функцииясини таъминлайдиган оксиллар синтезини бошкарувчи механизмлар бор. Миокард юклама билан ишласа, оксил синтези тезлашади, актин ва миозин ипларининг микдори ошади, миокард гипертрофияга учрайди.
Хужайра билан боглик бошкарув механизмлари юракка куп кон келганда, унинг кискаришлар кучи ортишини таъминлайди. Бунинг сабаби шуки, юрак миофибриллалари купрок чузилса, актин ва миозин иплари орасидан купрок сирпаниб чикади, фаол ён куприкчалар сони ортиб, кискариш кучлирок булади.
Хужайралар аро муносабатларнинг идора килиниши.
Миокард хужайраларини узаро богловчи дисклар бир хил эмас. Бу дискларнинг баъзилари хужайраларни факат механик равишда боглайди. Дискларнинг бошка бир кисмидан миоцитлар ичига керакли моддалар утади. Оралик дискларнинг учинчи кисмидан кузгалиш утади. Дискларнинг бу кисми нексуслар деб номланади. Нексуслар миокардни функционал синцитийга айлантиради. Хужайралар аро муносабатларнинг бузилиши юрак мускули толаларининг асинхрон кискаришига ва юрак аритмияларига олиб келади. Хужайралар аро муносабатларга миоцитлар ва бириктирувчи тукима орасидаги муносабатлар хам киради. Бириктирувчи тукима хужайралари миоцитлар учун факат таянч тузилма эмас. Улар миоцитлар учун трофик функцияни хам бажарадилар. Бу турдаги муносабатлар креатор муносабатлар дейилади.
Юрак ичи периферик рефлекслари.
Юракда периферик деб номланган рефлекслар кузатилади. Бу рефлексларнинг ёйи марказий нерв тизимида эмас, балки миокард ичидаги интрамурал тугунларда тугайди. Ушбу рефлекс ёйлари таркибига афферент, оралик ва эфферент нейронлар киради. Афферент нейрон дендритлари миокардда ва кон томирларда чузилиш рецепторларини хосил килади. Бу рефлексларни юрак-упка препаратида урганиш кулай. Агар унг булмачага куп кон келса, булмача миокарди чузилади. Унда жойлашган рецепторлар кузгалиб, чап коринча миокардининг кискариш кучи ортади. Периферик юрак рефлексларининг трасплантация килинган юрак ишини идора килишда ахамияти жуда катта.

Экстракадиал бошкарув механизмлари


Табиий шароитда юрак ишининг бошкарилишида МНТдан адашган ва симпатик нервлар оркали келадиган импульслар етакчи роль уйнайди. Бу импульслар юрак уришининг частотасини (хронотроп таъсир), кучини (инотроп таъсир), утказувчанлигини (дромотроп таъсир) ва кузгалувчанлигини (батмотроп таъсир) узгартириши мумкин.
Адашган нерв уз таъсирини юракка ацетилхолин ёрдамида, симпатик нерв эса норадреналин ёрдамида утказади.
Унг томондаги адашган нервнинг толалари асосан унг булмачани ва синоатриал тугунни иннервациялайди. Атрио-вентрикуляр тугунга эса чап томондаги адашган нервнинг толалари келади. Шу сабабли унг адашган нерв асосан юракнинг кискаришлар частотасига, чап адашган нерв эса купрок кузгалишнинг атрио-вентрикуляр тугундан утишига таъсир килади.
Коринчаларнинг парасимпатик иннервацияси суст. Адашган нервларнинг коринчаларга таъсири хакида олимлар бир фикрга келган эмас. Симпатик нервлар юракнинг хамма кисмига бир хил таркалган.
Адашган нервларнинг юракка таъсирини биринчи бор 1845-йилда ака-ука Веберлар урганишган. Ушбу нервларни таъсирлаш юрак кискаришларини камайтиришини, хатто юрак диастолада тухтаб колишини улар урганишди.
Адашган нервнинг юракка борувчи периферик учи таъсирланса, юрак кискаришларининг частотаси камаяди (манфий хронотроп таъсир). Шу билан бир вактда кискаришлар кучи хам камаяди (манфий инотроп таъсир). Адашган нервлар таъсирланиши натижасида юрак мускулининг кузгалувчанлиги пасаяди (манфий батмотроп таъсир). Бунда кузгалишнинг утказилиши хам секинлашади (манфий дромотроп таъсир).
Юракка симпатик нервларнинг таъсирини биринчи марта 1867-йилда ака-ука Ционлар урганишган. Ционлар симпатик нервлар таъсирланганда, юрак кискаришлар сонининг ортишини кузатишган (мусбат хронотроп таъсир). Юракнинг кискаришлар амплитудаси хам ортади (мусбат инотроп таъсир). Юракда кузгалишнинг утказилиши яхшиланади (мусбат дромотроп таъсир), хамда миокарднинг кузгалувчанлиги ортади (мусбат батмотроп таъсир).
Хам симпатик хам парасимпатик нервлар бир вактда таъсирланса, парасимпатик нервнинг таъсири устун чикиб, юрак уриши камаяди.
Вегетатив нераларни сино-атриал тугуннинг автоматиясига таъсири уларни хужайраларнинг деполяризацияси вактини узгартириши йули билан амалга ошади. Парасимпатик нерв таъсирида мембрананинг деполяризацияланиш вакти узаяди, симпатик нерв эса бу вактни камайтиради.

Адашган ва симпатик нервларнинг тонуси


Купчилик сут эмизувчиларда, шу жумладан одамда хам коринчалар фаолияти факат симпатик нерв таъсири остида булади. Булмачалар ва соно-атриал тугун эса доим симпатик ва адашган нервларнинг антогонистик таъсирида булади. Бу антогонизм нервларни жаррохлик ва фармакологик йуллар билан киркилганда намоён булади. Парасимпатик нерв кесилганда, юракнинг кискаришлар частотаси 40-50% га купаяди. Симпатик нервлар таъсири йукотилса, юрак уриши сезиларли даражада камаяди. Симпатик ва парасимпатик нервларнинг юракка утказадиган доимий таъсирлари уларнинг тонуси деб аталади. Мутлако денервация килинган юракнинг кискаришлар частотаси тинч холатдаги нормал юракнинг кискаришлар частотасидан юкори. Демак, парасимпатик нервнинг тонуси симпатик нервнинг тонусидан устун.
Юрак фаолиятининг гуморал бошкарилиши
Юрак фаолияти медиаторлар, гормонлар ва турли электролитлар таъсирида гуморал йул билан узгаради.
1. Катехоламинлар:
а). Норадреналин β-адренорецепторларга таъсир этиб, хужайра ичидаги фермент – аденилатциклазани фаоллайди. Аденилатциклаза цАМФ хосил булишини тезлаштиради. цАМФ нофаол фосфорилазани фаоллаб, гликогеннни парчаланишини тазлаштиради. Натижада энергия манбаи булган глюкоза микдори ортади.
б). Адреналин мембраналарнинг Са++ учун утказувчанлигини оширади.

2. Ангиотензин ва серотонин миокарднинг кискаришлар кучини оширади.


3. Калконсимон без гормони тироксин юрак кискаришларининг
частотасини оширади.
Калий юракнинг кузгалувчанлиги ва утказувчанлигини камайтиради. Калийнинг микдори 4 ммоль/л дан камайса, юракнинг ритми ортиб, аритмия пайдо булади. Конда калий ионларининг концентрацияси 2 баравар (4 ммоль/л дан 8 ммоль/л гача) ошса, юрак иши сустлашиб, у диастолада тухтайди.
Кальций ионлари калийга нисбатан тескари таъсир курсатади. Са++
миокард толаларининг кузгалувчанлик ва кискарувчанлигини оширади,
фосфорилазани фаоллаб, кискаришлар кучини оширади.
Меъда ости безининг α-хужайралари томонидан синтезланувчи
глюкагон хам миокардда аденилатциклазани фаоллаб, кискаришлар
кучини оширади.
Хомилада кон айланиши, тугилгандан кейин кон айланиш тизимидаги узгаришлар
Артерия кони хомила организмига киндик венаси оркали келади. Киндик венаси жигар дарвозалари томон йуналади. Шу ерда дарвоза венаси билан кушилиб кетувчи бир нечта тармок хосил килади. Ушбу томирлар оркали жигар артерия кони билан таъминланади. Артерия конининг бошка купгина кисми аранций йули оркали пастки кавак венага куйилади, хамда ундаги вена кони билан аралашади. Аранций йулидан сал юкорида пастки кавак венага жигар венаси куйилади.
Унг булмачага киндик венаси буйлаб келган артериал кон билан юкори кавак вена буйлаб келган вена кони куйилади. Унг булмачадан аортага кон иккита йул оркали йуналади. Биринчидан, овал тешик оркали чап булмачага, кейин эса чап коринчага ва аортага. Иккинчидан, унг коринчага ва ундан упка артериясига, Хомила упкасининг томирлари торайган холатда булади. Шунинг учун коннинг асосий кисми унг коринчадан упка артериясига, ундан эса Боталлов йули оркали аортага утади. Кичик кон айланиш доираси буйлаб коннинг факат 10% утади холос.
Унг булмачада пастки ва юкори кавак веналар буйлаб келган кон тула аралашмайди. Пастки кавак вена буйлаб келувчи О2 га бой кон унг булмача деворида дунглик мавжудлиги сабабли юракнинг чап ярмига келади. У ердан эса овал тешик оркали аортага чикади. Ушбу кон аорта равогидан тож артерияларга, мияга ва кулларга етказиб берилади. О2 га камрок туйинган кон эса Боталлов йули оркали аортанинг пастга тушувчи кисмига, бу ердан эса корин аъзоларига, тоз аъзоларига ва оёкларга етказиб берилади.
Бола тугилгач, кон айланиш тизимида катор узгаришлар юз беради:
Планцентар кон айланиши бархам топгани сабабли, умумий периферик каршилик 2 баравар ортади.
Бу артериал босимнинг, шунингдек чап булмача ва чап коринчадаги босимнинг ортишига сабаб булади.
Кичик кон айланиш доираси томирларининг гидродинамик каршилиги 5 баравар пасаяди.
Булмачалар уртасидаги овал тешик ёпилади.
Боталлов йули ёпилади.
Аранций йули ёпилади.

Турли ёшдаги болаларда юрак кискаришлари сонининг курсаткичлари. Уни катта одамнинг юраги кискаришларидан


фарк килиш сабаблари.

Эмбрионда юрак кискаришлари 22-23-куни руй беради. Эмбрион хаётининг 5-хафтасида юрак кискаришлари хали суст ва аритмик характерга эга булади. 6-ойдан бошлаб юрак кискаришларининг ритми бир маромда булиб, частотаси минутига 110 тага етади. Кейинчалик юрак кискаришларининг частотаси ортади ва 8-12 хафтада минутига 165-175 зарбни ташкил этади. Хомиладорликнинг урталарида юрак кискаришлари частотаси 140 тагача пасаяди. Хомиладорликнинг охирги ойларида эса минутига 130 та зарбни ташкил этади. Хомила кимирлаганда, унинг юрак уриш частотаси минутига 70-100 та зарбгача камаяди.


Жадвал
Турли ёшдаги болаларда юрак кискаришлари
сонининг курсаткичлари



Ёши

Юрак кискаришалри сони

Ёши

Юрак кискаришалри сони

1-кун

140

2 ёш

115

2-3-кун

110

4 ёш

105

1-4 хафта

140

5 ёш

100

2-3 ой

127

7 ёш

85

10 ой

125

10 ёш

78

1 ёш

120

14 ёш

74

Болаларда коннинг систолик ва минутлик


хажмлари курсаткичлари

Чакалокларда коннинг систолик хажми уртача 3,5 мл ни ташкил килади. 6 ойли болада ушбу курсаткич 2 баравар, 1 ёшли болада эса 3 баравар ортади. 8 ёшли болада коннинг систолик хажми чакалоклардаги худди шундай курсаткичдан 10 баравар ортик, катта одамда эса 20 баравар ортик.


Коннинг минутлик хажми хам ортади. 1 ёшли болада у 1250 мл га, 8 ёшда 2800 мл га тенг. 12-13 ёшда коннинг минутлик хажми айникса жадал ортади. Коннинг минутлик хажми систолик хажмга нисбатан секинрок ортади, чунки боланинг ёши ортган сари юракнинг кискаришлари сони камаяди.

Download 1.06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling