Узбекистон республикаси согликни саклаш вазирлиги


Болаларда энергия алмашинувининг хусусиятлари


Download 1.06 Mb.
bet45/68
Sana28.10.2023
Hajmi1.06 Mb.
#1728536
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   68
Bog'liq
нормал физиология

Болаларда энергия алмашинувининг хусусиятлари


Болаларда энергия алмашинувининг асосий хусусиятларидан бири шуки, ассимиляция жараёни диссимиляция жараёнидан устун туради.
Болаларнинг ва катта одамнинг энергия сарфи курсаткичлари



Энергия сарфининг турлари

Ёш болада

Катта одамда

Асосий алмашинув

60%

60%

Усиш энергияси

15%

0

Овкатнинг узига хос динамик таъсири

0,5%

10%

Харакатлар учун

15%

25%

Сийдик ва ахлат билан сарфланиш

10%

5%



Асосий алмашинувнинг 1 соатда тана вазнининг


1 кг га тугри келувчи курсаткичлари

Ёши

ккал/кг/1 соат

1 ойда

2,0

1 ёшда

2,4

5 ёшда

2,0

10 ёшда

1,6

14 ёшда

1,4

Катта одамда

1,0



Энергияга булган эхтиёжнинг кондирилиш курсаткичлари





Ёши

Оксиллар хисобига

Ёглар хисобига

Углеводлар хисобига

Эмизикли болалар

15%

50%

35%

Катта одам

13%

30%

57%



Маъруза №11


Мавзу: Хазм ва унинг турлари. Хазм тизими фаолиятини урганиш усуллари. Огиз бушлигида ва меъдада овкат хазм булиши.
Максад: Талабаларга овкат хазм булиш жараёни, унинг турлари,
хамда хазм тизими аъзоларини функционал текшириш усуллари
хакида маълумот бериш. Огиз бушлигида ва меъдада овкат хазм булиш жараёнларини мухокама килиш.
Маърузанинг вазифаси ва режаси:
Онтогенезда озикланишнинг турлари.
Хазм жараёнининг гидролазаларнинг манбаига ва хазм руй берадиган жойига караб таснифланиши.
Хазм тизими аъзолари фаолиятини урганиш усуллари.
Огиз бушлигида овкат хазм булиши.
Меъдада овкат хазм булиши.
Хазм мураккаб физиологик жараён булиб, бунда хазм тизимига тушган овкатга физикавий ва кимёвий ишлов берилади. Овкат таркибидаги озик моддалар эса деполимеризациялангач, конга ёки лимфага сурилади.
Овкатнинг майдаланиши, букиши ва эриши унинг физикавий узгаришларидир. Кимёвий узгариши эса хазм безлари синтезлайдиган шира таркибидаги гидролазалар таъсирида парчаланишида намоён булади.


Онтогенезда озикланишнинг турлари


Онтогенезда озикланишнинг куйидаги турлари фаркланади:
Гистотроф озикланиш. Уругланган тухум хужайра бачадон деворига ёпишгунча тухум хужайра цитоплазмасидаги сарик тана материаллари билан озикланади. Эмбрион эса бачадон шиллик кавати секрети билан озикланади.
Гемотроф озикланииш. Озикланишнинг бу тури плацента хосил булгач, юзага келади. Бунда она конидаги озик моддалар диффузия йули билан хомила организмига утади.
Амниотроф озикланиш. Хомила хаётининг 4-5 ойларидан бошланади. Бунда хомиланинг хазм йулига кирган амниотик суюклик таркибидаги озик моддалар кисман хазм булади ва конга сурилади. Хомиладорликнинг охирги ойида хомила 1 литргача амниотик суюкликни ютиши мумкин.
Лактотроф озикланиш. Тугилгандан кейин боланинг она сути билан озикланиши.
Дефинитив озикланиш. Турли ёшдаги болаларнинг ва катта одамнинг аралаш озикланиши.

Гидролазаларнинг манбаи ва хазм содир буладиган


жойига караб хазмнинг турлари
Гидролазалар - овкат таркибидаги озик моддаларни парчаловчи ферментлар. Хазм йулидаги гидролазалар уч хил булиб, протеазалар – оксилларни, липазалар – ёгларни, карбогидразалар – углеводларни парчалайди.
Гидролазаларнинг манбаига кура хазмнинг куйидаги турлари тафовут килинади:
Аутолитик хазм. Хазмнинг бу турида овкат таркибидаги озик моддалар шу овкат таркибидаги гиидролазалар томинидан парчаланади. Бунга чакалок она сути билан бокилганда, сут таркибидаги ёглани она сути таркидаги липаза томонидан парчаланишини мисол килиш мумкин. Бунга она сути таркибидаги ёгларнинг эмульсияланганлиги ва она сути билан бола организмига липазани фаолловчи липокиназанинг хам кириши сабаб булади.
Симбионт хазм. Овкат таркибидаги озик моддалар макроорганизмнинг хазм йулида яшовчи микроорганизмлар томонидан синтезланган гидролазалар таъсирида парчаланади.
Хусусий хазм. Макроорганизмнинг хазм безлари синтезлаган шира таркибидаги гидролазалар ёрдамида парчаланиш.

Хазм жараёни содир булаётган жойига яъни локализациясига караб хазмнинг куйидаги турлари ажратилади:


I. Хужайра ичидаги хазм. Хазмнинг бу турига лейкоцитларнинг ёки бир хужайрали организмларнинг озикланишини мисол килиш мумкин. Бунда улар ютиб юборган озик таркибидаги моддалар лизомаларда ёки хазм вакуолида синтезланган ферментлар таъсирида парчаланади.
II. Хужайрадан ташкаридаги хазм. Хазмнинг бу тури, номидан куриниб турганидек хужайрадан ташкарида руй беради. Унинг узи икки турга булинади:
Бушликдаги ёки масофадаги (дистант) хазм.
Мембранадаги ёки девордаги (контакт) хазм.


Огиз бушлигида овкат хазм булиши

Огизга тушган овкат тишлар ёрдамида майдаланади, сулак билан букиб, эрийди, унинг таъми сезилади ва лукма хосил булади. Уч жуфт йирик ва куплаб майда сулак безларининг чикарув йуллари огиз бушлигага очилади.Улар ажратадиган сулак характерига кура шилимшик, оксилли ва аралаш булиши мумкин.
Шилимшик сулакни тил илдизидаги ва танглайдаги безлар, оксилли сулакни кулок олди ва тилнинг ён юзларидаги безлар, аралаш сулакни эса жаг ости, тилнинг учидаги, лаб ва лунжлардаги сулак безлари ажратади.
Овкат истеъмол килинмаганда сулак ажралиш тезлиги 0,3-0,24 мл/мин ни ташкил этади ва бу сулак огизнинг шиллик каватини намлаб туриш учун керак. Овкат истеъмол килинганда сулак ажралиш тезлиги ортади ва 3,0-3,5 мл/мин тезлик билан ажралади. Бир кеча-кундузда катта ёшли одамда 0,5-2,0 литргача сулак ажралади. Сулак бироз куйкаланган чузилувчан суюклик булиб, унинг рН 5,8-7,4 атрофида.
Сулакнинг 99,4-99,5% ини сув, колган 0,5-0,6% ини курук модда ташкил килади. Шундан 0,2% - анорганик моддалар, 0,4% - органик моддалар зиммасига тугри келади. Сулак таркибида куйидаги ферментлар бор:
α – амилаза. Овкат таркибидаги крахмални аввал дектринларгача, сунгра дисахарид мальтозагача парчалайди. Ушбу фермент ишкорий мухитда фаол булиб, овкат меъдага тушгач, уз фаоллигини йукотади.
Протеиназалар. Сулак таркибида катепсинлар, саливаин, гландулаин каби протеиназалар булиб, огиз бушлигида уларнинг фаоллиги учун етарли шароит йук. Шу сабабли ушбу ферментларнинг ахамияти камрок.
Липаза. Тилдаги сулак безлари синтезлаган сулак таркибида булиб, овкат таркибидаги ёгларни парчалайди. Лекин липаза таъсир этиши учун ёглар эмульсияланган булиши керак. Шу сабабли сулак липазаси факат она сути билан бокилаётган болалар учун ахамиятли.
Ишкорий ва нордон фосфатазалар. Ушбу ферментлар ёгларнинг парчаланиши жараёнида хосил булувчи оралик махсулотлар - фосфат кислота эфирлари (фосфосерин, холинфосфат, этаноламинфосфат)ни парчалаш учун керак. Огиз бушлигидаги хазмда уларнинг ахамияти камрок.
РНК-аза. Овкатга истеъмол килинган усимлик ва хайвон тукимасининг хужайраларидаги РНК ни парчалайди.
Лизоцим. Бактерицид хоссага эга.

Download 1.06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling