Узбекистон республикаси согликни саклаш вазирлиги


Download 1.06 Mb.
bet43/68
Sana28.10.2023
Hajmi1.06 Mb.
#1728536
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   68
Bog'liq
нормал физиология

Физикавий терморегуляция


Физикавий терморегуляция организмда хосил булаётган иссикликни йукотиш йули билан амалга ошади. Ташки мухит харорати кутарилганда тана хароратининг бир даражада сакланишида физикавий терморегуляция мухим роль уйнайди. Агар ташки мухит харорати тана хароратига якин булса, моддалар алмашинуви сусаяди, лекин организмни кизиб кетишдан саклай олмайди. Бундай шароитда организмдан иссикликни купрок чикариб юбориш йули билан руёбга чикадиган физикавий терморегуляция изотермияни таъминлашда мухим ахамиятга эга.
Физикавий терморегуляция куйидаги йуллар билан амалга оширилади:
Иссикликни нурлантириш. Организм хосил килаётган иссикликнинг бир кисми ундан кузга куринмайдиган инфракизил нурлар куринишида ажралади. Табиатда бундай нурларга ута сезгир жониворлар мавжуд. Масалан, илон тун коронгусида харакатланаётган улжасини кузлари билан курмаса хам, у таратаётган инфракизил нурларни сезади ва уз улжасини бехато топа олади.
Иссиклик утказиш (конвекция ёки кондукция). Агар организм хосил килаётган иссиклик уни ураб турган хавога утказилса, конвекция, организмга тегиб турган бирор жисмга утказилса, кондукция дейилади. Катта ёшли одам тинч ётганда, у йукотадиган хамма иссикликнинг карийб 70% иссиклик утказиш ва иссикликни нурлантириш йули билан чикариб юборилади.
Буглатиш. Одатдаги шароитда фаол иш бажарилмаганда карийб 27% иссиклик тери юзасидан ва упкалар оркали сувни буглатиш йули билан чикиб кетади. 1 мл сувнинг тери юзасидан бугланиши натижасида организм 0,58 ккал иссиклик йукотади. Бир кеча-кундуз давомида эса тери юзасидан 500 мл, упкалар оркали 350 мл сув бугланади. Организм йукотадиган иссикликнинг 3% и нафасдан чикадиган хавонинг исишига сарф булади, шунингдек ахлат ва сийдик билан йукотилади.

Терморегуляциянинг нерв механизми


Тери билан шиллик пардалардаги иссикни ва совукни сезувчи рецепторлардан МНТ га келувчи нерв импульслари терморегуляция марказларининг асосий таъсирловчиларидир. Гавда совитилганда ёки иситилганда унинг харорати шу импальслар туфайли рефлекс йули билан бошкарилади.
Терморегуляция маркази гипоталамусда жойлашган булиб, иссиклик хосил килиш маркази орка гипоталамусда (ён ядроларнинг каудал кисмида) жойлашган. Хайвон миясининг шу кисми шикастланса, улар совукка чидай олмайдиган булиб колади. Чунки бунда кимёвий терморегуляция механизмлари бузилади. Олдинги гипоталамусда иссиклик йукотиш маркази жойлашган. Бу марказ зарарланса, юкори хароратда хайвон тез кизиб кетади. Чунки бунда физикавий терморегуляцияни ишга солувчи механизмлар бузилади.
Совиган ёки исиган коннинг терморегуляция марказига бевосита таъсир этиши хам бир кадар роль уйнайди. Агар мия терморегуляция марказининг пастрогидан кесилса, организм совитилганда, оксидланиш жараёнларининг кучайтириш кобилиятидан махрум булади. Кимёвий терморегуляция марказидан периферияга борувчи йуллар зарарланганда хам бу кобилият йуколади. Шу сабабли орка мия буйин кисмидан киркиб куйилса, организм ташки мухит харорати пасайганда тана харорати доимийлигини саклаш кобилиятини бутунлай йукотади.
Бош мия ярим шарларини олиб ташлаш иссиклик хосил килиш ёки иссиклик йукотишга таъсир этмаса хам, иссиклик алмашинувида бош мия ярим шарлари ва уларнинг пустлогини иштирокини инкор этиш нотугри. Тажриба ва кузатувлардан куринишича, иссиклик хосил килиш ва иссиклик йукотиш шартли рефлекс йули билан узгариши мумкин.

Download 1.06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling