Uzbekiston Respublikasi Xalk ta`limi vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti Geografiya kafedrasi
Download 1.01 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2-Mavzu. Geologik xaritalar va kirkimlar
- 1. Kichik masshtabli xaritalar
- 3. Yirik masshtabli xaritalar
- 4. Maxsus yoki anik masshtabli xaritalar.
|
24-rasm. Turli xolatda yotgan jins katlamlarini takkoslash sxemasi a,b - nomuvofik yotish yuzasi; I-III- nomuvofik yuzalari bilan chegaralangan katlamlar.
25-rasm. Tuntarilgan burmaning shartli kirkimi Bu usulning kamchiligi shundan iborat va shuning uchun undan boshka usullar bilan birgalikda foydalaniladi.
rivojlangan degan ilmiy tushunchaga asoslanadi. Shuning uchun tog jinslari tarkibida organik xayotning izi turli toshga aylanib kolgan xayvon va usimlik koldiklari kurinishida saklanib koladi.
radioaktivlikga) ega ekanligiga asoslanadi. Jinslarning yoshini aniklash uchun elektro karotaj va gamma karotaj usullaridan foydalaniladi. Elektrokarotaj usulida tog jinslarining elektr tokiga bulgan solishtirma karshiligi, gamma karotajda tabiiy radioaktivligi ulchanadi. Ulchovlar parmalash kuduklarida avtomatik ishlaydigan maxsus kurilmalar yordamida olib boriladi. Natijada karotaj diagrammalari chiziladi va uni urganish va takkoslash asosida bir xil jins katlamlari aniklanadi va ularni teng yoshda deb kabul kilinadi. erning geologik tarixidagi xar bir davr, shu davr uchun xos bulgan turli organizm turlari bilan xarakterlanadi. Bunda xar bir davr utgan davrga nisbatan yukori rivojlangan yangi organizm guruxlari bilan fark kiladi. Shuning uchun tog jinslarida, kesimlar bir-birlaridan uzok masofalarda joylashgan bulsa xam, bir xil organizm koldiklari mavjud bulsa, ularni bir vaktda xosil bulgan deb xisoblash mumkin. Agar organik koldiklar xar xil bulsa, demak tog jinslari turli sharoitda xosil bulgan. Bu masala fakat tog jinslarining xosil bulish sharoiti aniklangandan sung xal kilinishi mumkin. Barcha toshga aylanib kolgan xayvon yoki usimlik koldiklari (fauna va flora) orasida jinslarning yoshini aniklashga fakat bir gorizont va katlamda uchraydigan, tik kesimda oz va gorizontal yuzalarda keng tarkalgan xamda yaxshi saklanib kolgan koldiklar katta axamiyatga ega.
52 52
26 - rasm. Intruziv va chukindi jinslar orasidagi stratigrafik munosabat Magmatik tog jinslarining nisbiy yoshi, ular bilan chukindi tog jinslari orasidagi munosabatga karab aniklanadi. Agar magmatik jins intruziyalari chukindi jinslarni kesib utsa shu chukindi jinsga nisbatan yosh va uning yuvilgan yuzasiga yotkizilgan chukindi jinslarga nisbatan esa keksa xisoblanadi (26- rasm). Tog jinslarining mutlak yoshini aniklash ya`ni, uning yoshini vakt birligi ichida ifodalash uchun xozirgi vaktda radiologik usullar keng kullaniladi. Radiologik usullarga uran-kurgoshinli, uran- geliyli kaliy-argonli, rubidiy-strontsiyli, uglerodli va uran-ioniyli usullar kiradi. Bu usullarning asosiga, elementlarning radioaktiv parchalanishi doimiy tezlikda sodir bulishi va bu jarayon xech bir ta`sir natijasida uzgarmasligi asos kilib olingan. Turli kimyoviy elementlar uchun bu tezlik turlichadir va tadkikot yordamida aniklanadi. Odatda radioaktiv elementning yarim kismi parchalanib turgun izotop xosil kilgan-yarim parchalanish davri, vakti aniklanadi. Xozirgi vaktda tog jinslarining mutlak yoshini aniklashda kaliy-argonli usuldan keng foydalanilayapti. Organizm va usimlik koldiklarini urganish va tarixiy geologiyaning boshka usullari asosida er pustida xozir mavjud bulgan yotkiziklar kator yirik stratigrafik birliklar - jins guruxlariga bulinadi. Guruxlar - tizimlarga, tizimlar - bulimlarga, bulimlar -kavatlarga, kavatlar esa mintakalarga bulinadi. Xar bir bulingan stratigrafik birlik xosil bulish vakti bilan biriktiriladi. Shunda guruxga-era, tizimga-davr, bulimga -epoxa, kavatga -asr, mintakaga-vakt tugri keladi (6-jadval). Arxey va proterozoy eralarining davom etgan muddati 2,5 - 3,0 milliard yilni uz ichiga oladi. Bu eralarning yoshi shunchalik ulkan bulishiga karamay ularning yotkiziklari er yuzasida kichik maydonlarni egallaydi, chunki shu eralarga mansub bulgan jinslar uta kuchli buzilgan (yorilib, parchalanib ketgan) yoki katta chukurliklarga joylashgan. Kembriy davrigacha xosil bulgan tog jinslari xamma kit`alarning tekislik xamda toglik xududlarida uchraydi. Xozirgi kit`alarning geologik tuzilishiga e`tibor berilsa tog jinslari katlamlari dislokatsiyaga uchragan, burmalangan, metamorfizatsiyaga uchragan yirik tog ulkalarini xamda kirkimining yukori kismi deyarli gorizontal va metamorfizatsiyaga uchramagan katta tekisliklarni ajratish mumkin. Gorizontal yotuvchi jins katlamlari ostida murakkab dislokatsiyaga va metamorfizatsiyaga uchragan er poydevori joylashgan. Shunday kilib, er pustining kontinental kismida dislokatsiyaga va metamorfizatsiyaga uchragan jinslar er kobigini tashkil kilgan va bunday jinslar katta chukurlikda joylashgan xududlarni ajratish mumkin.
Bunday xolat, burmalanish dislokatsiyalari utmishda xamma erda sungra esa ayrim- bukiluvchan jins katlamlari mavjud bulgan maydonlarda sodir bulgan. Shunday kilib, er pustining dastlabki rivojlanish boskichlarida er kobigi egiluvchan jinslardan tashkil topgan kuchli xarakatchan mintakadan iborat bulgan. Bunday mintaka geosinklinal mintaka deb yuritila boshlagan. A.D.Arxangel`skiyning fikricha geosinklinal viloyat deb, odatda dengiz bilan koplangan, kuchli va turli yunalishda xarakatlanadigan va uzok muddat bukilib katta kalinlikda chukindi xosil
53 53 kilinishi mumkin bulgan er maydonlariga aytiladi. Geosinklinal xavzasining tagida joylashgan yupka, bukiluvchan sial katlamining bukilishi tik kirkimda katta kalinlikdagi chukindi jinslarning xosil bulishiga olib keladi va bukilish natijasida rel`efda xosil bulgan notekislik urnini tekislaydi. Geosinklinal viloyatlaridagi tik-tebranma xarakatlar katta tezlik va amplitudaga ega. Bukiluvchan viloyatning kutarilishi va tushishi uning ayrim kismlarga bulinib turli tezlikda ayrim vaktda karama-karshi yunalishda xarakat kilishga olib keladi. Bu xodisa geosinklinal viloyatlarni kator kutarilgan balandliklar va chukurliklarga bulinishiga, er yuzasida uta notekis rel`efning va burmalangan murakkab tuzilishga ega bulgan er kismlarining xosil bulishiga olib keladi. er tarixi rivojlanishining ayrim boskichlari uchun nisbatan sekin xarakat xarakterlidir va bu boskichlarda burmalanish davri tugaydi va kit`ada turgun mustaxkam struktura (platforma) xosil buladi.
Platformalar asosida kuchli burmalangan turli tarkibdagi intruziyalar va effuziyalar bilan kesilgan metamorfik va magmatik tog jinslaridan tashkil topgan asta-sekin xarakat kiladigan er kobigining strukturalarini kristallik fundament deb yuritiladi. Kristallik fundament deb, ataluvchi bu jinslar ustida stratigrafik va yotish burchagi jixatidan nomuvofik xolda gorizontal chukindi jinslar yotadi. Bu jinslarga platforma kobigi deyiladi. Platformalar burmalanish kobiliyatiga ega emas, ular uchun sokin tebranma xarakat xarakterlidir. Shuning uchun platforma jinslari deyarli gorizontal xolda yotadi. Geosinklinallarda sodir buladigan burmalanish xarakati ta`sirida, platformalar xuddi kattik jismlar singari sinadi va uziladi. Shu sababli platformaning ayrim kismlari pastga tushadi boshka kismlari esa kutariladi. Bu xodisa platformalarda kuyidagi elementlarni ajratishga imkon beradi.
platformaning xarakatchan kismi bulib, uning uchun kutarilish va tushish jarayoni almashinib turishi xarakterlidir.
strukturalardir. Paleozoy erasi boshlanishida erda uning mustaxkam kattik kismlari xosil buladi va ular bulajak meteriklarning asosi bulib xizmat kiladi. Bu maydonlar xarakatchan egiluvchan mintakalar bilan uralgan buladi. Bu erada tektonik jarayonlar notekis namoyon bulib turadi. Ayrim davrlar uchun (silur, toshkumir, perm) geosinklinal viloyatlarda kuchli burmalanish, kuchli tik kutarilish xarakterli bulsa, boshka davrlar (kembriy, devon) uchun burmalanish jarayonining umuman bulmasligi va geosinklinal mintakalarning jadal bukilishi xamda chukindi yotkizilishi bilan xarakterlidir. Burma xosil kiluvchi jarayonlar magma xarakatini faollashtiradi, natijada magma chukindi jins katlamlari orasida okib kiradi va kotadi sungra esa turli shakldagi intruziyalarni xosil kiladi. Paleozoy erasi uchun geosinklinal viloyatlar egallagan maydonlar kiskarib, ularning urniga kattik barkaror xarakatlanuvchi tog massivlari xosil bulish tendentsiyasi xarakterlidir. Kuruklikning kutarilayotgan kismlari bu xarakatga kushni platformaning kismlarini jalb kiladi. Shuning uchun geosinklinal viloyatlarning kutarilishi bilan platformalarda dengiz chekinishi kuzatiladi. Mezazoy erasida kuruklikning maydoni geosinklinal viloyatlarning kiskarishi xisobiga kengayib boradi. Bu erada platforma-viloyatlari uchun dengiz chekinishi va laguna yotkiziklari xosil bulishi, platforma viloyatlari uchun esa intruziv va effuziv magmatizm jarayoni xarakterlidir. Kaynozoy erasi boshlanishi vaktida kuchli tektonik xarakatlar, kolgan geosinklinal viloyatlarda sodir buladi. Kuchli tektonik buzilishlar, yirik yoriklarning xosil bulishiga va xosil bulgan bloklarning shu yoriklar buylab xarakatlanishiga olib keladi. Natijada Tyanshan, Oltoy, Sayan, Sixote Alin singari tog tizimlari kayta kuriladi (tiklanadi). Ayrim erlarda (Tyanshan) kutarilishi juda balandga 5000-6000 metrlarga yotadi va bu jarayon xozirgi vaktda xam davom etayapti. Tabiiyki kutarilgan bu xududlar oraligida yangi chukurliklar xosil bulib, kadimiylari (Fargona, Zaysan) shakllanib boradi.
Eralar
(gurux)
nomi
Belgisi
Davrlar, tizim nomi
Belgisi
Epoxa (asr) nomi
Belgisi
Organik dunyo
1
2
3 4
5
6 7
Antropogen
(turtlamchi) davr
Ar(Q) Xozirgi zamon
Yukori antropogen Urta antropogen
Kuyi antropogen Ar 4 Ar 3 Ar 2 Ar 1 Bu davr boshlarida erda odam paydo buladi.
dunyosi tarakkiy etadi.
Sut emizuvchilar, kush, balik xashoratlar rivojlanadi.
Neogen N
Pliotsen
Miotsen N 2 N 1 Usimliklarda yopik uruglilar, xozirgi zamondagiga yakin xayvonlar kelib chikadi rivojlanadi.
Odamsimon maymunlar umurtkasizlardan- plastinka jabralilar korinoyoklilar rivojlanish mumkin.
K A
Y
N O
Z
O Y
K z
Paleogen
R Oligotsen
Eotsen
Paleotsen
R
R 2 R 1 Oddiy sut emizuvchilar rivojlanadi neogenga yakinlashganda uladi.
Umirtkasizlardan foraminiferlar nummulitlar,plastinka jabralilar, molyuskalar (peletsipod), korinoyoklilar va boshkalar dengizda yaxshi tarakkiy etadi.
Bur K
Yukori bur
Kuyi bur K 2 K 1 Yopik
uruglilar paydo
buladi Davrning ikkinchi yarmida sudraluvchilarning bir kismi, pepitiliy ammonit va belemnitlarning xammasi kirilib ketadi.
Yura
J
Yukori yura
Urta yura Kuyi yura
J
J 2 J 1 Bu davrda sudralib yuruvchilar, ammonit va belemnitlar rivojlanadi. Ginkolar usadi.
M
e
Z O
Z
O Y
M z
Trias T
Yukori trias
Urta trias Kuyi trias
T
T 2 T 1 Sudralib yuruvchilar tarakkiy etadi Suvda va kuruklikda kushlar paydo buladi.
Sut
emizuvchilarning birinchi
namunasi paydo buladi.
P A
P z
Perm
P Yukori perm
Kuyi perm P 2 P 2 Toshkumir davrida usimliklar tsikodalar egallaydi. Sudralib yuruvchilar
55 55 rivojlanadi.
Umurtkasizlardan-ammonitlar (tseratitlar braxiopodalar) tarakkiy etadi.
Toshkumir C
Yukori toshkumir
Urta toshkumir Kuyi toshkumir
S
S 2 S 1 Tez usuvchi serbargli daraxtsimon usimliklar, plaunalardan-lepidoden dronlar sigilar, bugimlilardan-kalamitlar, kordiadlar rivojlanadi. Suvda
kurukda yashovchilar rivojlanadi. Xashoratlar paydo buladi
Umurtkasizlardan-braxiopodalar, forominifer goniatetlar va ignatanlilar rivojlanadi.
Devon
D
Yukori devon
Urta devon Kuyi devon
D
D 2 D 1 Psilofitlar xukmronlik kilgan
paporotniklarning kadimgi
avlodi paydo
bulgan. Kalkonli baliklar yashaydi. Suvda kurukda yashovchi stogotsefal paydo bulgan Umurtkasizlardan-braxiopodalar, marjonlilar boshoyoklilar, molyuskagonattilar yashaydi Silur
Yukori silur
Kuyi silur S 2 S 1 Psilofitlarning rivojlanishi davom
etgan. Umurtkasizlardan yangi gruppa
boshoyoklilar, molyuska, braxiopodalar bexisob yashagan.
Ordovik
O
Yukori ordovik
Urta ordovik Kuyi ordovik
O
O 2 O 1 Kalkonli baliklarning birinchi
namunasi paydo bulgan.
L e
O
Z O
Y
Kembriy ∈
Yukori kembriy
Urta kembriy Kuyi kembriy
∈
∈ 2 ∈ 1 Suv
usimlikalri va
bakteriyalar kupaygan va rivojlangan. Kuruklikda usuvchi eng oddiy usimliklar-psilofitlar paydo bulgan Umurtkasizlardan-trilobitlar (buginoyoklilar va arxeotsiatlar yashagan.
Prot-
erozoy
Fakat maxalliy bulinishlarga ega R 3 Sodda suv usimliklari, bakteriyalar umurtksiz xayvonlar koldigining yomon
saklangan namunalari uchraydi.
Arxeo- zoy
Fakat maxalliy bulinishlarga ega AR
Boshlangich organik
dunyo shakllarining izi uchraydi.
2-Mavzu. Geologik xaritalar va kirkimlar
Geologik xarita er pustining geologik tuzilishi tugrisidagi bizning bilimlarimizni jamlab aks etdiradigan asosiy chizma xisoblanadi. Bu chizmada erlarning geologik tuzilishi shartli belgilar yordamida grafik yul bilan tasvirlanadi. Xaritalar topografik asosga chiziladi va er sirtining kiyofasini kursatmaydigan topografik belgilar olib tashlanadi.
kichraytirilgan masshtabda, gorizontal yuzada shartli belgilar va indekslarda tasvirlaydi. Geologik xaritalar mazmuni jixatidan bir necha turli litologo-petrografik, strukturaviy- tektonik, paleogeografik, geomorfologik gidrogeologik vainjener- geologik turlarga bulinadi. Geologik xarita erlarning umumiy geologik tuzilishining rejadagi tasviridir. Ular er yuzida tarkalgan tub tog jinslarining kichraytirilgan tik proektsiyasi xisoblanadi. Tub tog jinslari deyarli butun yuzasi bilan yupka kobik kurinishida turtlamchi davr yotkiziklari bilan koplanganligi uchun ular xaritada kursatilmaydi. Turtlamchi davr yotkiziklari, ularning kalinliklari katta bulgan xollardagina lozim bulsa maxsus turtlamchi davr yotkiziklari xaritalarida kursatiladi. Xaritalarda tog jinslarining tarkalishi chegaralari chiziklarda, yoshlari ranglar va shartli belgilarda, tarkiblari esa turli chiziklar yordamida kursatiladi. Bulardan tashkari geologik xaritalarga tektonik yoriklar, uzilishlar, katlamlarning yotish elementlari va boshkalar tushiriladi (27-rasm). Geologik xaritaning mukammalligi va anikligi ularning masshtabi bilan masshtab esa utkazilgan geologik s`yomkaning masshtabiga karab tanlanadi. Xaritalarning masshtabi erlarning geologik tuzilishining murakkabligiga va undan kuzlangan maksadga karab belgilanadi. Geologik xaritalar masshtabiga va tayinlanish maksadiga kura turt turga bulinadilar: 1. Kichik masshtabli xaritalar, masshtabi I:500000 va undan kichik. Bunday xaritalarda katta maydonning (masalan, Markaziy Osiyoning) umumiy geologik tuzilishi tasvirlanadi; 2. Urta masshtabli xaritalar, masshtabi I:200000 va I:100000. Bunday xaritalarda ayrim ma`muriy yoki geografik xududlarning geologik tuzilishi kursatiladi (masalan, Fargona vodiysi); 3. Yirik masshtabli xaritalar, masshtabi I:50000 va undan katta. Bu masshtabdagi xaritalarda xujalik maksadlarida uzlashtirish uchun axamiyatga ega bulgan ayrim tumanlarning geologik sharoitlari tasvirlanadi;
kurilish maydonining yoki sugorish massivining geologik sharoiti tulik kursatiladi. Bunday xaritalarning masshtabi tayinlanish maksadiga kura aniklanadi.
57 57
27-rasm. Gorizontal xolatda yotgan tog jinslari uchun tuzilgan geologik xarita va kesim namunasi I - geologik xarita, II - AB chizigi buylab tuzilgan geologik kesim. Xaritada kalin chiziklar geologik chegaralar, ingichka chiziklar esa gorizontallar. Geologik kesimlar xaritadan foydalanib tuziladigan bulsa xududning geologik tuzilishida katnashadigan tog jinslarining yotish sharoitini tulik aks ettiradigan yunalish buyicha tuziladi. Kesimlarning gorizontal va vertikal masshtablari kup xollarda xaritaga mos kelishi kerak. Geologik kesimlar er pustining yukori kismida joylashgan katlamlarning joylanish tartibini tik kesimda yuzada tasvirlovchi chizmadir (27-rasm). Kesimlar odatda ma`lum axamiyatli yunalishlar buyicha, ma`lum chukurlikkacha tuziladi. Kesimlar geologik xaritalardan, burgilash kuduklaridan foydalanib tuzilishi mumkin. Geologik xaritalar va kesimlar dala sharoitida olib boriladigan geologik s`yomka asosida tuziladi va uning natijasida tog jinslarining tarkalishi, yotish sharoiti va tarkibi, ular orasidagi chegaralar xamda bu jinslarning er yuziga chikgan maydonlari aniklanadi.
kerakli uskunalar va jixozlar bilan ta`minlanadi, topografik xarita va aerofotos`yomka ma`lumotlaridan kuchirmalar tayyorlanadi, ish tumani buyicha geologik ma`lumotlar yigilgan fond ma`lumotlari va ilmiy adabiyotlar urganib chikiladi. Dala ishlarining utkazish davrida avvalo ish olib boriladigan xudud bilan tanishib chikiladi, asosiy geologik s`yomka ishlari utkaziladi va dala ishlari nixoyasida utkazilgan barcha ishlar natijasining uzaro boglikligi tekshirib chikiladi, sungra esa dala ishlari natijasida olingan barcha dala ma`lumotlari kayta ishlab chikiladi. Natijada turli kartografik chizmalar chiziladi va geologik xisobotning yozma matni tayyorlanadi.
yotkiziklari oz tarkalgan xududlarda geologik s`yomka tub tog jinslarining er yuziga chikib kolgan joylarini urganish orkali olib boriladi. Bunday erlarda tog jinslarining yotish sharoiti va tarkibi kazish ishlari olib borilmasdan urganilishi mumkin. Turtlamchi davr jinslari keng va katta kalinlikda tarkalgan xududlarda geologik s`yomka, kazish ishlari (burgilash kuduklari, shurf-ura, kanava) utkazish orkali olib boriladi. Geologik s`yomka yunalishlar, maydon buylab va instrumental yullar bilan olib boriladi. Yunalishli s`yomka uning masshtabi I:I000000 va I:500000 bulgan vaktlarda olib boriladi. Ish davomida urganilayotgan xudud xarakterli yunalishlar buyicha marshrutlar bilan kesib utiladi va odatda ularning yunalishi katlamning chuzilishi yunalishini tik kesib utishi lozim. Marshrutlarda olib borilgan kuzatuv ishlarining natijasi topografik asosga tushiriladi va bu ma`lumotlar kayta ishlanib xarita tuziladi. Kuzatuv ob`ektlari bulib tog jinslarining ochik erlari xizmat kiladi va ularning chizmasi chizilib, tarkibi va yotish xolati urganiladi. Maydon buylab s`yomka, uning masshtabi I:200000 - I: 25000 bulgan xollarda utkaziladi. Bunday sharoitda s`yomka kilinayotgan butun maydon geologik tuzilishining murakkabligi darajasiga karab turli zichlikda kuzatish nuktalari bilan koplanadi (burg kuduklar, shurflar, kanavalar). Bulardan tashkari marshrutlar belgilanib kuzatuv ishlari olib boriladi. Agar xududdagi tub tog jinslari kup erlarda ochilmagan bulsa geologik chegaralarni utkazish uchun kazish ishlari (kanava - ura shurf, burgilash kudugi) bajariladi.
58 58 Kupgina xollarda, turtlamchi davr yotkiziklari ostida joylashgan tog jinslarining ma`lum chukurlikdagi tarkalishi va yotish sharoitini aniklash lozim bulib kolsa katlam yoki kesma xaritalari tuziladi. Turtlamchi davr yotkiziklari katta axamiyatga ega bulganligi uchun turtlamchi davr yotkiziklari xaritasi tuziladi va unda yotkiziklarning xosil bulishi, yoshi va tarkibi kursatiladi. Bu turdagi xaritalar ayniksa sugorish melioratsiyasi va gidrotexnik inshootlar kurilishi olib borilayotgan maydonlar uchun axamiyatlidir. Chunki turtlamchi davr yotkiziklari inshootlar va boshka injenerlik tizimlari joylashtiriladigan asosiy muxit xisoblanadi. Turtlamchi davr yotkiziklari xaritasiga mintaka va yangi davr dengiz yotkiziklari, xosil bulishi, yoshi va tarkibi xisobga olib tushiriladi. Xaritalarda yotkiziklarning xosil bulishi turi ranglarda, yoshi rangning tuslarida, tarkibi kora chizikli shtrixlarda kursatiladi. Xaritada chukindi jinslarning allyuvial, prolyuvial, delyuvial, elyuvial, kul, dengiz, eol, muzlik, vulkanogen, kimyoviy organik genetik turlari shartli indekslarda yozib kursatiladi. Demak geologik xaritalarda tog jinslarining tarkalish chegaralari, tarkalish maydonlari, tarkiblari, yotish sharoitlari, turli tektonik va boshka elementlari gorizontal yuzada kichraytirilgan masshtabda turli rang, shtrix va shartli belgilarda tasvirlanadi. Geologik xaritalardan foydali kazilma konlarini kidirish, melioratsiya ishlarini va gidrotexnik inshootlarning loyixasini tuzish, kurilish maydonlarini tanlash va boshka amaliy ishlarda keng foydalaniladi.
|
