В а у р т а м а Х с у с т а ъ л и м в а з и р л и г и т е р м и з д а в л а т у н и в е р с и т е т и

Қўлим олинг, ё пирнм, меида
қувват қолмадн.
Пўлга солннг, ё пирим, менда
ғайрат қолмади.
Филҳол, Нақшбанд пиримга аён бўлиб, икковини бо- 
риб қўлтуғидан олиб, ер узра оттилар. Амир йиқилдим 
деб гумон қилса, Қилич Арслонни кўкси узра ўлтуриб- 
дур».
Шоҳмот ёки Шатранж Марказнй Осиё халқларннинг 
энг қадимий ўйинларидан хисобланади. Шунинг учун 
ҳам Туроии замииимизда, шоҳмот ўйинн ҳақида кўплаб 
тарихий манбалар учрайди. Турон мамлакати машҳур ва 
моҳир шоҳмотчиларга бой бўлган. Амир Темур даврида 
шатранжчилардан М уҳаммад Ибн Ақийл ал-Ҳаймий, 
Зейн ал-Яздий ва бошқалар бўлиб, уларнинг алломаси 
фиқхчи, ҳадисчи. олим Аллоуддин ат-Табризий эди. 
У Зейн ал-Язднйга ортпқча бнр пиёда қўяр ва ундан 
ғолиб чиқар эди. Ибн Ақлийга эса битта от қўйиб, унинг 
устига миниб оларди, яъни енгарди. Темур шарқу ғарб 
64
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

иқлнмларигача бориб етди. Унинг жангу жадалида ҳар 
бир султон ютқазиб, ҳар бир шоҳ жангда ҳам, шоҳмот 
ўйннида ҳам ундан енгилиб мот бўлди.
Темур Алоуддинга: «Гўё мен салтанат сиёсатида яго- 
на бўлганим каби сен ҳам шоҳмот оламида тенги нўқ- 
сан», дер эди. Яна бнзлардан, «яънн мен ва мавлоно 
Али Шайхдан ҳар қайсимнз ўз санъатнда кароматларга 
эга бўлиб, беназнр кпшилармнз», дерди. Шоҳмот ўнннию 
мапсублари илмпда' Али Шайхиинг ўзига хос шарҳи бў- 
либ, у билан ўйинда чуқур ўйланмасдан турпб, унинг 
фикри ҳаддига етишга ҳеч бир кимса қодир эмасди. Бир 
вақтнинг ўзида у икки рақиб билан ғойибона ўйнар ва 
ҳисобпни олиш натижасида ўз томоннда қандай доналар 
борлпгнни бнлардн. У ва Амир Темур катта шатранж 
ўйнаоднлар»1.
Юқоридагнлардан кўриниб турибдики, Амир Темур 
буюк жаҳонгирлиги билан бнр қаторда, жисмонип са- 
лоҳнятда беназир шахс эдн. У таъкидлаганпдек, «ўз 
қудратимни сақлаш учун мен бир қўлимга адолат ша- 
мини ва иккинчи қўлимга беғаразлик шамини олиб, бу 
икки шам билан бутун умрбўйн ўз йўлимни ёритиб юр- 
дим». У тнйрандозлик, чавандозлик, найзабозлнк, қилич- 
бозлик, мерганлик, қўл жанги, оёқ жанги ва кўпгина 
миллий спорт турларини мукаммал эгаллаган.
Ҳарбий юрншлардан олднн жангчнларнинг жисмоний 
тайёргарлигига алоҳида эътибор бериб душман қўл, 
оёқларипи қайириб. спиднриш, оёқ билан тепиш, мушт- 
лашиш, оёқ-қўлнни бир вақтда 
ишлатиш усулларини 
кўрсатиб, сппоҳларига мамуна бўлган. Шунингдек, мах- 
сус таёқлар, занжнрлар, гурзню чўқморлар ёрдамида 
зарба бернш, пичоқ, болта санчиш маҳоратп уларга 
жанггоҳларда жуда қўл келгаш Соҳибқнрон иавкарла- 
рининг қанчалик жнсмоний тайёргарликка эга эканли- 
гини тарихнй манбалардан билиб олиш мумкин. Сипоҳ- 
нинг яроқ-жабдуқларн ва анжом-жиҳозлари ҳақида, у: 
«шундай буйруқ бердимкн, юриш вақтпда оддпй аскар- 
лардан ҳар ўн саккиз киши Ўзн билан бирга бир чодир 
олснн, ҳар бир аскар икки от, биркамон, бир садоқ ўқ- 
дон, бир' қилич, арра, бигиз, бир қоп, жуволдиз, болта, 
ўнта игна ва орқага осиладиган чарм халта олспн. Ба- 
ҳодирлар ҳар бирп бптта оддий темнр совут, дубулға,