Va o rta maxsus

ajratish, ularning o'rtasidagi o'zaro aloqalarni aniqlash. yaxlitlikning tashkil etilish

tamoyiliarini anglash kiradi. U o'qu\ natijalarini tushunish va qo'llashga nisbatan

ancha yuqori darajada ekanligi bilan xarakterlanadi.

Talaba yashirin (noaniq) taxminlarni ifodalaydi, fikrlash mantig'idagi xato va

kamchiliklami кота oladi, dalillar va sabablar o'rtasidagi tafovutlami aniqlaydi,

bog'lanishlarni tahiil qila oladi.

5. Sintcz. Bu toifa o'zida yangilikni aks ettirgan yaxlitlikni vujudga keltirish

uchun alohida qismlar kombinatsiyasini tuzishni anglatadi. Bunday yangi mahsulot -

doklad, nutq faoliyati rejasi, mavjud ma'lumotlarni tartibga tushirish sxemasi bo'lishi

mumkin.

Talaba materialning mantiqiy tuzilishini yozma matn shaklida baholaydi,

xulosalarning berilgan kataklarga mosligini baholaydi, insho yozadi, tajriba o'tkazish

rejasini tuzadi.

6. Baholush. Bu toifa u yoki bu material (qonun, badiiy asar, izlanish

natijalari)ning ahamiyatiga aniq maqsad nuqtai nazaridan baho bcrishni anglatadi. U

oldingi besh o'quv maqsadlarining barchasini egallashni va ularga qo'shimcha

ravishda aniq belgilangan mezonlarga asoslanib baho bera olishni ham bilishni

nazarda tutadi.

Talaba materialning mantiqiy tuzilishini yozma matn shaklida baholaydi.

xulosalami beriigan kataklarga mosligini baholaydi, tashqi va ichki mezonlardan

kelib chiqqan holda u yoki bu faoliyat ahamiyatiga baho beradi (munosabatini

bildiradi). O'quv fani maqsadlarini bu taksonomiya asosida aniqlashtirish ikki

bosqichda bajariladi. Birinchi bosqichda fan o'qitilishining umumiy maqsadi,

ikkinchi bosqichda csa, kundalik va joriy o'quv faoliyatining maqsadlari aniqlanadi.

36

O'quv maqsadlarining to'la-to'kis aniqlanadigan, o'quv jarayonini esa

takrorlanuvchan bo'lishi uchun bu maqsadlarga erishish mezonini yaratish zaruriyati

tug'iladi. O'quv maqsadlarini shunday ifodalash kerakki. unga erishganlik haqida fikr

yuritish mumkin bo'lsin. Natijasini qat'iy va aniq o'lchash mumkin bo'lgan o'quv

maqsadlari idenlijlkatsiyalanurchi о qnv maqsadlari deb alaladi. Har bir o'quv

maqsadlari bo'yicha nazorat (test) topshiriqlari tuziladi.

Identifikatsiyalanuvchi maqsadlarga erishganlik haqida o'quvchining faqat

tashqi ifodalangan faoliyati va uning mahsuli (javobi. masalani echish.

mexanizmlarni qismlarga ajratish va yig'ishj bilangina hukm chiqariladi. O'quv

natijalarini identifikatsiyalashda o'qituvchi o'quvchining tashqi ifodalangan

harakatining belgilarini bayon etishga asosiy e'tibomi qaratadi.

O'quv maqsadlarini tashqaridan kuzatiladigan harakat bilan to'la-to'kis

ifodalash texnologiyasi bixeviorizm g'oyasi va metodlari ta'sirida vujudga kelgan.

Bixeviorizm (inglizcha xatti-harakat) amcrika psixologiyasining asosiy

yo'nalishlaridan biri bo'lib, u o'ta amaiiy yo'nalishga egadir. Bixeviorizm inson

ruhiyatini o'rganish faqat uning tashqi ifodalangan va kuzatish imkoniyati bo'lgan

xatti-harakati va nutqini tahiil qilishdan iborat deb tasawur qiladi. Bu yondashish

o'quv maqsadlarini o'quvchilarda tashqaridan kuzatish mumkin bo'lgan aniq

harakatlarda, ya'ni qat'iy aniqlangan harakatlaming shakllanishidan iborat holda

belgilashga olib keladi. Bixeviorizm ta'limining buyuk maqsadi bilim berish emas.

balki harakatlarga o'rgatishdir.

Lo'nda qilib aytganda, o'quv maqsadlarini to'la identifikatsiyalash va qat'iy bir

ma'noda ifodalash g'oyasi o'quvchilar faoliyatini an'anaviy noaniq tarzda emas.

balki ularning tashqaridan kuzatish va o'lchash mumkin bo'lgan aniq xatti-

harakatlari orqali ifodalanishini bildiradi.

O'quv maqsadlarini bixevioristik usulda alohida qismlarga ajratish ularni

tashqaridan kuzatiladigan xatti-harakatlarga to'la-to'kis aylantirish. ya'ni qat'iy

nazorat qilinishi mumkin bo'lgan harakatlar tili bilan ifodalashdir. Masalan, "tanish".

"qaytarish", "yozib olish" so'zlari "bilish". "tushunish'' ifodalariga nisbatan ancha

aniqroqdir. SHuning uchun ham o'quv maqsadlarini tanlashga oid metodik

ko'rsatmalarda o'qituvchilar "bilib olish". "idrok qilish", "Tushunish" kabi umumiy

---

ma'no beruvchi so'zlar o'miga o'quvchilarga 'tanlash", ''nomini aytish", "sanab

berish", "yozma ifodalash", "ta'riflash", "ko'rsatish" malakalarini shakllantirishlari

tavsiya etiladi. O'quv maqsadlarini bunday aniqlashtirish o'qituvchi ishini ancha

soddalashtiradi. Bu maqsadlar to"plamiga asosan o'quv jarayoni uning har bir qismini

o'zlashtirishni ta'minlovchi, soddalashtirilgan o'quv tsikllari yig'indisining ketma-

kctligi bo'yicha olib boriladi.

O'qitish naiijalari uni alohida tarkibiy qismlarga bo'lishga. bu qismlarni kctma-

kei o'rgatishga imkoniyal bersa. bu liolda bixevioristik sxemaga to'la amal qilish

mumkin (ishlab chiqish opcratsiyalarini o'rganish, jismoniy tarbiya mashqlarini

bajarish, og'zaki nutq malakasini shakllantirish). Bu. a\niqsa, kasb-hunar kollejlari

o'quvchilarining mehnat operaisiyalarini alohida qismlarga ajratib bajarish natijasida

kasbiy malakalarini shakllaniirishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Umumpedagogik maqsadlami aniq o'quv maqsadlariga aylantirish batareyasini

tuzish 5-jadvalda ko'rsatilgan.

O'quv fani bo'yicha

aniqlasluirilgan oquv