Va oliy nerv faoliyati
Download 5.86 Mb. Pdf ko'rish
|
YOSH FIZIOLOGIYASI, GEGIYENASI
|
harakteriga qarab ham ajratiladi. Masalan, reflekslar harakatlantiruvchi, yoki
motor (bunda muskullar ijrochi organ hisoblanadi), sekretor (bezlar sekretsiyasi bilan tugaydigan), tomir harakatlantiruvchi (qon tomirlarining torayishida yoki kengayishida namoyon bo‗ladigan) reflekslarga bo‗linadi. Bu klassifikatsiya bir qadar oddiy reflekslarga tug‗ri keladi. Markaziy nerv sistemasining oliy bo‗limlaridagi neyronlar ishtirokida yuzaga chiqadigan murakkab reflekslarda esa odatda turli ijrochi organlar reflektor reaktsiyaga tortiladi. Butun organizmning barcha reflektor aktlari shartsiz va shartli reflekslarga bo‗linadi, ularning o‗rtasidagi tafovut quyida ko‗zdan kechiriladi. Laboratoriya eksperimenti sharoitida hayvon ustida yoki klinikada odam nerv sistemasining 166 kasalliklarida hammadan ko‗p tekshiriladigan bir qadar oddiy reflekslardan ba`zilariga misollar keltiraylik. Baqaning oyoq terisiga igna sanchilsa yoki baqa oyog‗i kuchsiz kislota eritmasiga botirilsa, o‗sha oyoq muskullari refleks yo`li bilan qisqaradi baqa oyog‗i bukilib, ta`sirotdan uzoqlashadi. Bu bukish refleksidir. Baqa tanasining yon terisiga bir parcha filtr qog‗ozini kislotaga hollab bosilsa, o‗sha tomondagi oyoqni yaqinlashtiruvchi muskullar qisqaradi, baqa ta`sirlangan joyini artadi va qog‗ozni uloqtirib yuboradi Bu refleks artish refleksi deb ataladi. Itning oyoq terisiga elektr toki bilan ta`sir etilganda ham refleks yo‗l bilan bukish harakati yuzaga chiqadi. Yon terisini artish qashinish refleksining ta`sirlovchisi hisoblanadi, ta`sirlanayotgan tomondagi keyingi oyoq tananing yon yuzasiga tortiladi va qashinishning ritmik bukish harakatlari ro‗y beradi. Odam oyoq kaftining terisiga ta`sir etilganda oyoq panjasi va barmoqlari refleks yo`li bilan bukiladi , oyoq kaftining refleksi deb shuni aytiladi. Sog‗lom bolalar hayotining dastlabki oylarida va katta yoshli kishilar markaziy nerv sistemasining ba`zi kasalliklarida oyoq kaftining terisiga ta`sir etish natijasida bosh barmoq yoziladi va oyoqning boshqa barmoqlari yelpigichga o‗xshash taralib ketadi , Babinskiy refleksi deb shuni aytiladi. Muskul payiga bolg‗acha yengilgina urilganda muskulning cho‗zilishi uning reflektor qisqarishiga sabab bo‗ladi. Bu pay muskul proprioretseptiv refleksidir. Jumladan, tizza refleksi (son to‗rt boshli muskulining payiga tizza ko‗zining pastidan urilganda oyoqning tizzadan keskin yozilishi) va axill refleksi (axill payiga urilganda boldir muskulining keskin qisqarishi) shunday reflekslarga kiradi. Emadigan bolaning labiga tegish ritmik emish harakatlarining kelib chiqishiga sabab bo‗ladi. Bu emish refleksidir. Halqum (yutqin)ning orqa devoriga biron qattiq narsa bilan ta`sir etilganda odam refleks yo`li bilan qusishi mumkin.( qusish refleksi) Yuqorida nomi aytilgan reflekslardan ba`zilari spinal reflekslardir, ya`ni ular yuzaga chiqishi uchun orqa miya butun bo‗lishi kifoya ,baqa boshidan judo qilingach uning oyog‗ini bukish va yon terisini artish reflekslari shunday. Pay- muskul reflekslari (tizza, Axill reflekslari va boshqalar), oyoq kafti refleksi, sut emizuvchi hayvonlar va odamning siydik chiqarish va defekatsiya reflekslari ham spinal reflekslardan hisoblanadi. Orqa miya bo‗yin yoki ko‗krak segmentlarining to‗g‗risidan ko‗ndalangiga qirqib qo‗yilganda ham bu reflekslarni kuzatish mumkin. Emish refleksi bilan korneal refleks bulbar reflekslarning (ya`ni uzunchoq miya reflekslarining) misollari hisoblanadi, qorachiq refleksi esa o‗rta miya neyronlarining muqarrar ishtirokida yuzagа chiqadigan mezentsefal refleks misolidir. |
