Va oliy nerv faoliyati

Ta`sir etish metodikasi. Elektr bilan ta`sir etish. Elektr bilan ta`sir 
etish metodikasi markaziy nerv sistemasining funktsiyalarini tekshirishda asosiy 
usullardan biri hisoblanadi. Bosh miya katta yarim sharlari po‗stlog‗ining muayyan 
qismlariga kuchsiz elektr toki berilganda hayvonlarning turli harakat reaktsiyalari 
yuzaga chiqishini 1870 yilda Fritch bilan Gittsig, so‗ngra V. Y Danilevskiy, V. M. 
Bexterev va boshqa ko‗p tadqiqotchilar ko‗rsatib berishdi. Katta yarim sharlarning 
muayyan qismiga ta`sir etish yo‗li bilan ayrim muskul gruppalarini qisqatirish va 
hatto bir muskulning yakka qisqarishlarini yuzaga chiqarish mumkin. 

---

189 
Elektr bilan ta`sir etish metodikasi hayvonlar ustidagi tajribada sinab 
ko‗rilgach, odamdagi neyroxirurgiya operatsiyalarida ham tadbiq etildi. Xirurg shu 
metodikadan foydalanib, bosh miya po‗stlog‗ining turli qismlari qanday funksional 
rol o‗ynashini aniqlaydi. Bunday operasiyalar vaqtida bemor mahalliy 
og‗riqsizlantirish sharoitida bo‗lib, es-hushi saqlangani uchun elektr bilan ta`sir 
etish vaqtida qanday sezgilar kelib chiqayotganini aytib bera oladi. Elektrodlar 
katta yarim sharlar po‗stlog‗ining qaysi qismiga quyilishiga qarab, odam 
gavdasining turli qismlarida issiq, sovuq, sanchish, jimirlash sezgilarini, 
shuningdek yorug‗lik tovush, hid sezgilarini payqay oladi. Sezgi harakteri
modalligi miyaning ta`sirlanadigan joyiga bog‗liq. 
Ta`sir etish metodikasi miya stvolining po‗stloq ostidagi strukturalari va orqa 
miya funksiyalarini tekshirishda ham qo‗llaniladi. O‗tkir tajribadagina emas, 
xronik tajribada ham elektr toki bilan ta‘sir ko‗rsatiladi. Shu maqsadda miyaning 
turli strukturalariga elektrodlar qo‗yib, kalla suyaklariga tish sementi yordami bilan 
mahkamlab qo‗yiladi. Stimulyatordan kelgan simlarni elektrodlarga ulab, muayyan 
nerv markazlariga ko‗p oylar mobaynida elektr toki bilan ta‘sir etish va shunda 
kelib chiqadigan funksional o‗zgarishlarni o‗rganish mumkin. Elektr toki markaziy 
nerv sistemasining muayyan darajada cheklangan (masalan, bir necha kub 
millimetrlik) qismiga ta‘sir etishi uchun ingichka elektrodlar va bo‗sag‗a kuchiga 
yaqin miqdordagi tok qo‗llaniladi. Ayni vaqtda elektrodni miyaning 
tekshiriladigan qismiga aniq qo‗yish g‗oyat muhim, shu maqsadda stereotaksis 
texnikasidan foydalaniladi.