Viii bob. Nometall materiallar va himoya qoplamalari

Organik materiallarga polimer mahsulotlar, kauchuk asosli materiallar, grafit 
va uning hosilalari va b. kiradi.
Konstruktiv o‘ziga xoslik nuqtai nazaridan metallmas qoplamalar vkladishlar 
va monolit qalin qatlamli qoplamalarga bo‘linadi. Ularning prinsipial farqi shundaki, 
vkladishlar mustaqil konstruksion material sifatida «idish ichidagi idish» tamoyili 
asosida ishlatilishi mumkin. Vkladishlardan farqli holda monolit qoplamalarning 
ishga layoqatliligi va ularning mexanik mustahkamligi faqat ularning taglik bilan 
adgeziyalanish holidagina ta’minlanishi mumkin. Shuningdek vkladishlar va 
qoplamalar qalinligi bilan ham farq qilishi mumkin. Vkladishlarning qalinligi bir 
necha o‘n millimetrgacha yetsada, monolit polimer qoplamalarining qalinligi 1,5-2 
mm dan oshmaydi.

---

186 
Yuqori agressivlikka ega bo‘lgan muhitlarda barcha qoplamalarga qo‘yiladigan 
eng asosiy talab – izolyatsilash mexanizmining kuchli bo‘lishi, ya’ni qoplama muhit 
bilan taglik o‘rtasidagi kontaktni to‘la bartaraflashi lozim. Bu masalani ikki yo‘l 
bilan hal qilish mumkin: bir xil material asosidagi monomer qoplamaning qalinligini 
oshirish yoki turli xildagi kompozitsion materiallardan «sendvich» tipidagi ko‘p 
qavatli qoplamalar-dan foydalanish. Monoqoplamalarning qalinligini oshirish 
odatda, ichki kuchlanishning vujudga kelishiga va ular mexanik barqarorligining 
buzilishiga sabab bo‘ladi.
Kimyo va neftni qayta ishlash sanoatida ko‘p hollarda korrozidan himoyalash 
maqsadida turli hildagi materiallardan ko‘pqavatli qoplamalar olinadi. 
Qoplamalarda odatda, turli funksional vazifalarga ega bo‘lgan uchta zonani ajratib 
ko‘rsatish mumkin:
• tuproq, ya’ni himoyalanadigan sirtga tegib turgan va taglik bilan bog‘liqlik 
barqarorligini aniqlovchi qatlam; 
• qoplamaning izolyatsiyalovchi va mexanik xossalarini aniqlovchi asosiy 
(o‘rta qism) qoplama;
• agressiv muhit bilan bevosita kontaktda bo‘ladigan sirtki qatlam. 
Oxirgi qatlam ba’zida qoplamaga abrazivbardoshlik, ho‘llanish va boshqa shu 
kabi qo‘shimcha spesifik xossalarini berish uchun foydalaniladi. 
Noorganik tabiatga ega bo‘lgan materiallarning kimyoviy turg‘unligi asosan 
ularning kimyoviy va mineralogik tarkibi, g‘ovakligi, struktura tuzilishi bilan 
aniqlanadi. Kislotalarga bardoshli materiallarga erimaydigan yoki qiyin eriydigan 
kislotali oksidlar – kremnezem, past asosli silikatlar va alyumosilikatlar kiradi. 
Tarkibida asosiy oksidlar bo‘lgan materiallar ishqorlarda chidamli bo‘lib, mineral 
kislotalarda ular chidamli emas. Ularga misol tariqasida ohaktosh, magnezit va 
qurilish sementlarini keltirish mumkin.
Bardoshlilik to‘g‘risida gap ketganda materialning mineralogik tarkibi ham 
katta ahamiyatga ega. Ko‘p hollarda polimineral hisoblanadigan tabiiy tog‘ jinslari 
uni tashkil qiluvchi alohida qismlari termik kengayish koeffitsientining tulicha 
ekanligi sababli temperaturaning keskin o‘zgarishi oqibatida darz ketib 
parchalanishga moyil. Kristall tuzilishga ega bo‘lgan materiallarning bardoshliligi 
amorf materiallarnikiga nisbatan yuqoridir.