Viii bob. Nometall materiallar va himoya qoplamalari

8.1-rasm. Sitall quvurlarni ulash usullari. a – qabariqsiz; b – qabariqli; 1–quvurlar; 2–
qo‘zg‘aluvchan flanslar yoki xomutlar; 3–kimyoviy chidamli materialdan mufta; 4–rezina 
halqalar; 5– kimyoviy chidamli materialdan prokladkalar. 
Shlakositallar mustahkam, mineral (erituvchi kislotadan tashqari) va organik 
kislotalar ta’siriga nisbatan chidamli, ammo ulardan 200–250°S gacha bo‘lgan 
haroratlarda foydalanish mumkin. Ular qurilish konstruksiyalarini tayyorlashda, 
shuningdek konveyerlar, g‘alvir-mashinalar, elevatorlarning detallarini yasashda 
qoplama sifatida ishlatiladi.
Stallar yuqori haroratlarda, agressiv gazlar (xlor, xlorli vodorod, ba’zi metallarning 
xloridlari va bromidlari) ta’siriga bardoshlidir. 
 

---

190 
8.1.3. Keramik materiallar 
Keramik va o‘tga chidamli buyumlar shixtaning erish temperaterasini 
pasaytiruvchi silikat materiallari va moddalarni pishguncha o‘tda qizdirish yo‘li 
bilan tayyorlanadi. Asosiy xom ashyo sifatida tarkibida 20 % dan ko‘proq Al
2
O
3
bo‘lgan qum xizmat qiladi. Qaralayotgan materiallarga kislotaga chidamli emal, 
tosh-keramik mahsulotlar, farfor kiradi.
Kislotaga chidamli emal tog‘ jinslari (qum, kvars qumi, bo‘r) ni yuqori 1250 – 
1300°S haroratda eritish orqali olinadigan shishasimon massa hisoblanadi. Undan 
tashqari, alohida xossalarga ega bo‘lishi uchun emal tarkibiga NiO, CaO, TiO
2
, 
ZrO
2
, SnO
2
, Cr
2
O
3 
oksidlari va b. qo‘shiladi. 
Kislotaga chidamli emalning mineral va organik kislotalarga bardoshliligi 
yuqori. Oddiy kislotaga chidamli emallar konsentrsiyasi 5% gacha bo‘lgan issiq 
ishqorli eritmalarda bardoshli hisoblanadi. Maxsus kislotabardosh emallar kislotalar 
bilan bir qatorda ishqorlarning qaynab turgan 10% li eritmalarida va karbon dioksidi 
ishqorlarining 40% li konsentrasiyalarigacha ishlatilishi mumkin. 
Emal bilan qoplangan buyumlar suyuqliklar muhitida 200°S, gazsimon 
muhitlarda esa 600–700°S haroratgacha ishlatilishi mumkin. Sovuqlikka chidamlilik 
– emallangan po‘lat apparaturalar uchun –70°S, cho‘yan apparaturalar uchun esa –
30°S ni tashkil qiladi. 
Emallangan apparatlar ishdan chiqishining asosiy sabablaridan biri katta ichki 
kuchlanishning paydo bo‘lishiga va yorilishga olib keluvchi emal bilan metal 
issiqlik kengayish koeffisientlarining orasidagi farq hisoblanadi. Emallash uchun 
tarkibidagi uglerodning miqdori 0,1 % dan oshmaydigan po‘latlar ishlatiladi. 
Emallangan jihozlar kimyo sanoatida xlorlash va nitratlash jarayonlarida, 
portlovchi moddalar va sintetik kauchuk, turli xildagi organik, farmasevtik va oziq-
ovqat ishlab chiqarish sanoatida keng qo‘llaniladi. Kislotabardosh emallar bilan 
rezervuarlar, 
reaktorlar, 
vakuum-apparatlar, 
avtoklavlar, 
distillyasion 
va 
rektifikasion kolonnalar qoplanadi. 
Shishasimon qoplamalar metall bilan shishani birgalikda shishaning erish 
haroratigacha qizdirish orqali olinadi. Himoyaning bunday turi shishalash, qoplama 
esa shisha-emal deyiladi. Shisha-emallar oddiy emallarga nisbatan yanada yuqori 
ekspluatasion ko‘rsatkichlarga ega. 5% li H
2
SO
4 
eritmasida shisha-emal qoplamasi 
emirilishining korroziya tezligi atigi 0,00021 mm/yil. Shisha-emal qoplamali 
quvurlar yuqori mexanik mustahkamligi, zarb, titrash va eguvchi ta’sirlarga 
chidamliligi bilan ajralib turadi. Bunday quvurlar 100% li korrozion bardoshliligi 
sababli neft va neft mahsulotlarini tashish uchun istiqbolli hisoblanadi.
Keramik kislotabardosh materiallar zich va g‘ovak turlarga bo‘linadi. Zich 
kislotabardosh materiallar suvni kam yutishi, birjinsliligi va mayda donaligi bilan 
xarakterlanadi. G‘ovak keramika g‘ovakligi va yuqori nam yutishligi bilan farq 
qiladi. Keramik buyumlar tarkibi 8.1-jadvalda keltirilgan. 

---

191