Viii bob. Nometall materiallar va himoya qoplamalari

8.2. Organik birikmalar asosidagi korroziyabardosh nometall 
materiallar 
Organik birikmalar asosida ko‘psonli korroziyabardosh materiallar ishlab 
chiqarish yo‘lga qo‘yilgan. Birlamchi birikmalarning xilma-xilligi, ular 
kombinasiyasi variantlarining ko‘pligini inobatga olib aytish mumkinki, bunday 
materiallar soni sanoqsiz va kelgusida yana ortadi. Shuning uchun bunday 
birikmalarning asosiy sinflari va ularning vakillari haqida to‘xtalish maqsadga 
muvofiqdir. Kimyoviy mashinasozlikda plastik massalar, kauchuklar asosidagi 
materiallar va ko‘mir-grafit materiallar keng qo‘llaniladi. 
8.2.1. Polimer materiallar. 
Polimer materiallar yuqori molekulali organik birikmalardan tayyorlanadi. 
Birlamchi xom ashyo sifatida odatda past molekulali birikma-lar xizmat qiladi. 8.2-
jadvalda amalda qo‘llaniladigan dastlabki birikmalar va yuqori molekulali organik 
birikmalarning takrorlanadigan zvenolari keltirilgan.
8.2-jadval 
Dastlabki birikmalar va yuqori molekulali organik birikmalarning 
takrorlanadigan zvenolari 
№ 
Polimerning nomi 
Dastlabki polimer 
Takrorlanadigan zveno 
1.
Polietilen  
CH
2
= CH
2
 
– CH
2
– CH
2
–  
2. 
Polipropilen
 
CH
3 
– CH = CH
2
 
 
3. 
Poliizobutilen
 

4. 
Polivinilxlorid

 
CH
2
= CHC1
 

5. 
Polistirol

 

6. 
Ftoroplast-3

(triftorxloretilen)
 
CF
2
= CFC1
 

7. 
Ftoroplast-4

(tetraftoretilen) 
CF
2 
= CF
2
 
– CF
2
– CF
2
– 
 

---

194 
Makromolekulalar chiziqli, tarmoqlangan yoki fazoviy strukturaga ega bo‘lishi 
mumkin. Isitilganda plastik bo‘lib, sovitilganda yana qaytib qattiq holatga o‘tadigan 
yuqori molekulali birikmalar termoplastiklar deyiladi. 
Qizdirilganda qattiq holatga o‘tib, sovitilganda o‘zining dastlabki holatiga 
qaytmaydigan polimerlar – termoreaktiv polimerlar deyiladi. Ulardan sun’iy tolalar, 
plyonkalar olib bo‘lmaydi. 
Korroziyaga qarshi texnikada eng ko‘p foydalaniladigan termoplastlar sifatida 
polietilen, polipropilen, ftoroplast, polivinilxlorid i poliizobutilenlarni ko‘rsatish 
mumkin.
Reaktoplastlar asosidagi kimyoviy chidamli qoplamalarning asosiy qismi 
tarkibida polimer asos sifatida epoksidli, fenolformaldegidli, epoksin qorishmali, 
poliefirli va vinilefirli smolalarni, shuningdek past molekulyar hamda yuqori 
molekulyar karbo- va geterozanjirli kauchuklar: polibutadien, xlorprenni saqlaydi. 
Termoplastik va termoreaktiv polimer materiallar birinchidan, agressiv 
muhitlar bilan ta’sirlashish qonuniyatlarida prinsipial tafovutga ega. Ikkinchidan, bu 
materiallar himoyalanadigan metall sirtiga turli xildagi texnologiyalar asosida 
yotqiziladi.
Gidrofob 
termoplastik 
polimerlar 
asosidagi 
materiallar 
uchun 
bug‘lanmaydigan elektrolitlarda past eruvchanlik va o‘tkazmaslik xossalari 
xarakterlidir. Biroq eritmaga organik erituvchilarning juda oz miqdordagi aralashuvi 
ham bunday xossalarni yo‘qqa chiqarishi ham mumkin. Bug‘lanuvchan elektrolitlar 
uchun bunday qoplamalarning teshilish vaqti juda sezilarsizdir. 
Reaktoplastlarning o‘ziga xos tomonlari shundan iboratki, bu guruhdagi barcha 
polimerlar u yoki bu darajada suvga nisbatan o‘tkazuvchan hisoblanadi. 
Elektrolitlarning asosiy massasi uchun polimerlarga suvning o‘tishi eritmaning 
boshqa tashkil etuvchilariga nisbatan katta tezlik bilan amalga oshadi. Bu esa amalda 
polimerlarning bo‘rtishiga olib keladi. Biroq reaktoplastlar izolyasiyalovchi material 
sifatida qator afzalliklarga ega. Ular uchun kislotaning asosiy materialga o‘tishiga 
to‘sqinlik qiluvchi diffuziya koordinatasi bo‘yicha kislotalarning pog‘onali 
taqsimlanish profilining mavjudligi xarakterlidir. Bu esa agressiv kislotalar 
ta’siridan to‘la izolyasiyalangan tarzda ishlashni ta’minlaydi. Bunday zolyasiya 
rejimi bug‘lanmaydigan va bug‘lanadigan kislotalar uchun ham amalga oshirilishi 
mumkin. 
Reaktoplastlar asosidagi materiallar yuqori agressivlikka ega bo‘lgan 
muhitlarda ishlash uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan choksiz, monolit 
qoplamalar hosil qilish imkonini beradi. Bunday materiallardan ko‘p qavatli polimer 
konstruksiyalar olish mumkin. Masalan, kimyoviy agressiv muhitlar sharoitida 
ishlatiladigan texnologik jihozlarning ichki sirtini himoyalashga mo‘ljallangan, 
qalin qavatli (1-2 mm) polimer qoplamasidan iborat «VIKOR» antikorrozion 
qoplamalar tizimi bunga misol bo‘ladi.

---

195 
Yuqori polimer birikmalar konstruksion materiallar, futerlovchilar, loklar, 
pastalar sifatida ko‘plab ishlab chiqariladi. 
Polimerlarning xossalari ularning kimyoviy tarkibi, molekulyar massasi, 
makromolekulalar shakli, strukturasi, dispersligi va shu kabilarga bog‘liq.